سرطان خون
سرطان خون یکی از بیماری‌های شایع در سرتاسر دنیاست. اما پیش از انجام برخوردی موشکافانه با این بیماری بهتر است در مورد سرطان اندکی صحبت کنیم. بشر از ابتدای خلقت و حیات خود با مشکلات متعددی روبرو بوده است. جنگ، قحطی، بیماری و درنهایت مرگ از عواملی هستند که موجبات ایجاد احساس ناامنی را در انسان ایجاد کرده‌اند.
زندگی با تمام زیبایی‌ها و عوامل امیدوارکننده‌اش هنوز هم نقاط عطفی دارد که برای انسان مبهم مانده. یکی از این نقاط عطف بیماری‌ها هستند و ازجمله خطرناک‌ترین آن‌ها سرطان است. این عارضه به‌واسطه تکثیر مهارنشدنی یک سری از سلول‌های به وجود می‌آید. به عبارتی سلول‌های سرطانی از سازوکار منظم و دقیق سایر سلول‌های بدن جدا شده‌اند.
تمامی قسمت‌ها ممکن است به‌نوعی متناسب با حال خویش دچار این عارضه بشوند. یکی از این قسمت‌ها خون است. به عبارتی خون یکی از ارگان‌هایی می‌باشد که درگیر این بیماری می‌شود، برای آشنایی با سرطان خون با ما همراه باشید.
سرطان خون چیست؟
همان‌طور که می‌دانید خون به‌طور تقریبی ۸ درصد وزن بدن را تشکیل داده و نقشی حیاتی و اساسی در بدن ما ایفا می‌کند. به دنبال عملکرد گردش خون در بدن، اکسیژن، مواد مفید و تغذیه‌کننده، هورمون‌ها و آنتی‌بادی‌ها در بدن به‌واسطه عروق گردش پیدا کرده و تمامی ارگان‌ها را تغذیه می‌کنند.
خون به‌طورکلی و تقریبی از دو قسمت پلاسما و سلول‌های خونی تشکیل شده. سرطان خون به دلیل تشکیل بی‌رویه سلول‌های خونی تشکیل می‌شود. به عبارتی هنگامی‌که در روند تولید سلول‌های خونی اختلال ایجاد شود، سرطان خون به وجود می‌آید. در این شرایط است که سلول‌ها توانایی انجام کارهای عادی خود را از دست می‌هند و در نتیجه تعدادشان بسیار زیاد شده و از کنترل خارج می‌شوند.
در همین راستا خون از انجام وظایف اصلی خود باز خواهد ماند. به‌عنوان‌مثال نمی‌تواند به‌راحتی با عفونت‌ها مبارزه کند و یا روند بهبود زخم را تسریع بخشد. شیوع این بیماری در آقایان بیشتر از خانم‌ها می‌باشد. ناگفته نماند که ۲۵ درصد از بیماری سرطان در کودکان، سرطان خون است.
انواع سرطان خون
انواع سرطان خون شامل لوسمی، لنفوم و میلوما می‌شود. در هرکدام از انواع این بیماری، سلول خاصی درگیر می‌شود. نشانه‌های این بیماری به‌کندی خود را نشان می‌دهند و گاها نیز هیچ نشانه‌ای ندارند.
سرطان حاد یا مزمن
این بیماری به لحاظ زمانی در دو دسته قرار می‌گیرد: حاد و مزمن. در نوع حاد سرطان خون اتفاقات به‌گونه‌ای رقم می‌خورند که گویی بدن مورد حمله ناگهانی واقع‌شده. سرطان رشد سریعی داشته و با بیشترین سرعت ممکن گسترش می‌یابد. اما در حالتی برعکس نوع مزمن آن رشد کندی دارد. در اصطلاح آن را نوع تنبل می‌نامند. سرعت گسترش آن بشدت آهسته و پایین است.
علت ایجاد سرطان خون
در حالت کلی به آجرهایی که بدن ما را می‌سازند، سلول می‌گویند. در هر لحظه در بدن ما تعدادی سلول از بین می‌روند و تعدادی سلول دیگر جایگزین آن می‌شوند. هر سلول در درون خود ماده‌ای دارد که در اصطلاح به آن DNA می‌گویند. این ماده در اصل رشته‌ای کد است که رشد، نحوه رفتار و مرگ سلول را کنترل می‌کند. به هر بخش از DNA ژن گفته می‌شود. ژن‌ها به‌طورمعمول در درون کروموزوم‌های سلولی قرار داده شده‌اند.
ما در مغز استخوان سلول‌های بنیادی داریم که این سلول‌های بنیادی سلول‌های خونی ما را تشکیل می‌دهند. اگر ژن‌هایی که در سلول‌های بنیادی هستند جهش پیدا کنند، آنگاه تولید سلول‌های خونی با مشکل روبرو می‌شود. در این شرایط است که سلول‌های خونی ایجادشده در شرایط بدی قرار می‌گیرند و رشدی غیرطبیعی دارند. در زمان درست دچار مرگ نمی‌شوند و به‌کل غیرقابل‌کنترل خواهند شد. این‌گونه است که سرطان خون خودنمایی می‌کند.
تشریح انواع سرطان خون
پیش‌تر اشاره کردیم که سرطان خون سه نوع مختلف دارد. در این قسمت هرکدام را به‌صورت جداگانه تشریح خواهیم کرد. نوع لوسمی یا لوکمی این بیماری درست در زمانی ایجاد می‌شود که سلول‌های سفید خون، دچار اختلال شده و اصطلاحاً سرطانی می‌شوند.
به گفته وب‌سایت Webmd:
افرادی که به لوسمی مبتلا هستند، تعداد زیادی گلبول سفید تولید می‌کنند که نمی‌توانند با عفونت‌ها مبارزه کنند.
براساس نوع گلبول سفیدی که روی لوسمی تاثیر می‌گذارد این نوع سرطان به چهار دسته تقسیم می‌شود:
- لوسمی لنفوسیتی حاد (ALL)
- میلوئید حاد (AML)
- لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL)
- میلوئیدی مزمن (CML)
نوع لنفوم این بیماری به‌گونه‌ای گفته می‌شود که در آن لنفوسیت‌ها با مشکل مواجه شده و اصطلاحاً سرطانی می‌شوند. لنفوسیت‌ها نوعی از سلول‌های سفید خونی هستند.
درنهایت نوع میلوما سرطان خون که رخ دادن آن همزمان با دچار سرطان شدن پلاسماسل‌ها می‌باشد. پلاسماسل‌ها نیز نوع خاصی از لنفوسیت‌ها هستند.
عوامل مؤثر در سرطان خون
به‌طورکلی علت اصلی سرطان خون مشخص نیست. اما ممکن است عوامل متعدد فراوانی در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند. عواملی مانند سابقه خانوادگی، سیگار کشیدن، اختلالات ژنتیکی مانند دچار بودن به سندرم دان، اختلالات خونی، سابقه درمان با پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی، به مدت طولانی در معرض اشعه قرار گرفتن و حتی قرار گرفتن طولانی‌مدت در برابر مواد شیمیایی مانند بنزن، همگی می‌توانند نقش موثری در ایجاد سرطان خون ایفا کنند.
علائم سرطان خون
تعریق بیش‌ازحد خصوصاً اگر در شب باشد که به آن عرق شب نیز گفته می‌شود یکی از علائم سرطان خون است. خستگی و ضعفی که با استراحت برطرف نمی‌شود، کاهش وزنی که کاملاً ناخواسته باشد و غیرارادی صورت بگیرد، دردهای استخوانی و حساسیت‌هایی که دلیل خاصی ندارند، متورم شدن غدد لنفاوی که خصوصاً بدون درد باشد در نقاط گردن و زیر بغل که مشخصاً نشانه سرطان خون یا لوسمی هستند.
بزرگ شدن طحال و کبد و همچنین ایجاد لک‌های پوستی بنام پتشی، همگی از نشانه‌های این بیماری هستند. زخم شدن راحت بدن و ایجاد خونریزی و کبودی در کنار تب و لرز و عفونت‌های مداوم نیز می‌تواند از نشانه‌های دیگر این بیماری باشد. ناگفته نماند که این بیمار اگر قسمتی از بدن را درگیر کند مانند سیستم عصبی مرکزی، علائمی چون سردرد، سرگیجه، تهوع، استفراغ، کم شدن کنترل عضلات و تشنج را نیز به همراه خواهد داشت.
تشخیص علائم سرطان خون
در صورت وجود بعضی از علائم، ممکن است تشخیص پزشک بیماری لوکمیا یا لوسمی باشد. پزشک معالج که فوق تخصص خون است با درخواست یک سابقه کامل و یک معاینه اساسی کار خود را شروع می‌کند. اما نباید فراموش کرد که معاینه فیزیکی به‌تنهایی کافی نیست. به همین دلیل پزشک برای درمان بیمار در بیوپسی، آزمایش خون و تصویربرداری استفاده می‌کند.
در تشخیص این بیماری برای کودکان و بزرگ‌سالان باید آزمایشات زیاد و متفاوتی انجام داد. به‌عنوان‌مثال از بافت مغز استخوان یا غدد لنفاوی نمونه‌برداری صورت می‌گیرد. این‌گونه به‌راحتی می‌توان دنبال شواهدی برای سرطان خون بگردید. این نمونه‌های به پزشک کمک می‌کنند تا به‌راحتی نوع سرطان خون و میزان رشد آن را مشخص کند.
در کنار این آزمایشات از کبد و طحال نیز نمونه‌برداری می‌کنند تا میزان پیشرفت سرطان مشخص شود. فراموش نشود که برای بررسی علائم سرطان خون در کودکان و نوجوانان حتماً باید با پزشک معالج خود در ارتباط باشید.
مرحله‌بندی سرطان خون
بعد از انجام آزمایشات و تشخیص قطعی پزشک مبنی بر لوسمی، باید مرحله‌بندی یا استیجینگ صورت بگیرد تا وضعیت آینده بیمار مشخص شود. AML و ALL دو فاکتوری هستند که بر اساس ظاهر سلول‌های سرطانی و همچنین نوع سلول‌های درگیر که در زیر میکروسکوپ به‌راحتی می‌توان آن‌ها را تشخیص داد، استیجینگ و مرحله‌بندی می‌شوند.
در کنار این موارد برای ارزیابی میزان پیشرفت بیماری سرطان خون از عوامل دیگری نیز استفاده می‌شود. به‌عنوان‌مثال فلوسایتومتری در DNA باید در سلول‌های بررسی‌شده و میزان رشد آن‌ها در نظر گرفته شود.
تست‌های کبدی به‌راحتی این موضوع را نشان می‌دهند که کبد فرد بیمار درگیر شده است یا نه. آزمایش پونکسیون کمری با قرار دادن یک سوزن باریک‌بین مهره‌ها انجام می‌شود که پزشک مایع نخاعی را به‌راحتی از این طریق جمع می‌کند. از این طریق می‌توان تشخیص داد که سرطان به سیستم عصبی مرکزی رسیده است یا خیر.
در پایان نیز آزمایشاتی مانند تصویربرداری، اشعه ایکس، سونوگرافی و سی‌تی‌اسکن به پزشک شما کمک می‌کند تا به‌راحتی هرگونه آسیب به ارگان‌های دیگر بیمار بر اثر سرطان خون را به‌راحتی تشخیص دهد.
راه‌های درمان سرطان خون
پزشک متخصص آنکولوژی وظیفه درمان بیمارانی را دارد که از سرطان خون رنج می‌برند. بیماری لوسمی به‌طورمعمول توسط هماتولوژیست و انکولوژیست درمان می‌شود. درمان این‌گونه بیماران بستگی به نوع و مرحله بیماری آنان دارد. بعضی از انواع سرطان خون رشدی کند و ملایم دارند. بااین‌حال درمان این بیماری شامل موارد زیر می‌باشد.
شیمی‌درمانی
در این درمان از دارو برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. این موضوع کاملاً به نوع لوسمی بیمار بستگی دارد. به همین منظور ممکن است یک داروی منفرد یا چند نوع داروی ترکیبی مورداستفاده قرار بگیرد.
پرتودرمانی
از پرتودرمانی با انرژی بالا برای آسیب‌رساندن به سلول‌های خطرناک و مهاجم استفاده می‌شود. این تشعشع می‌تواند به یک نقطه مشخص و یا تمام نقاط بدن بیمار اعمال شود.
پیوند مغز استخوان
در یک روش دیگر درمان سرطان خون، مغز استخوان فرد بیمار با مغز استخوان یک فرد سالم جایگزین خواهد شد. به این روش پیوند سلول‌های بنیادین نیز اطلاق می‌شود. در این روش مغز استخوان سالم را از خود فرد یا فرد سالم می‌گیرند. اگر از خود فرد اخذ شود پیوند اتولوگ و اگر از یک فرد اهداکننده اخذ شود پیوند آلوگرافت گفته می‌شود.
درمان بیولوژیکی
روش درمانی دیگری نیز وجود دارد بنام درمان بیولوژیکی یا ایمنی که اساس کار کمک به سیستم ایمنی بدن است. بدین ترتیب سلول‌های سرطانی به‌راحتی شناخته می‌شوند و موردحمله قرار می‌گیرند.
آخرین روش درمان نیز درمان هدفمند است. در این روش هدف داروهای مورداستفاده قرار گرفته شکستن و از بین بردن مقاومت سلول‌های سرطانی است. برای مثال می‌توان گفت که ایماتینیب یک داروی مؤثر و هدفمند است. به‌طورمعمول از این دارو علیه CMS ها استفاده می‌شود.
سخن آخر
به‌طورکلی درمان سرطان خون برای افراد بیمار و مبتلا، بستگی به مرحله تشخیص و پیشروی بیماری دارد. تشخیص زودهنگام این بیماری به درمان بهتر و راحت‌تر آن کمک می‌کند. قابل‌ذکر است که برخی عوامل مانند سن، جهش‌های کروموزومی و همین‌طور اختلالات خونی می‌توانند تأثیر منفی و مخربی بر آن داشته باشند.
تعداد افرادی که هرساله در سرتاسر دنیا بر اثر این بیماری جان خود را از دست می‌دهند کم نیست اما باز هم نقطه امیدی هست و آن‌هم تشخیص زودهنگام و شروع پروسه درمان در زمان مناسب و قبل از پیشروی بیشتر این بیماری است. اگر شما یا اطرافیانات تجربه این بیماری را داشته‌اید، درصورت تمایل، تجربیات و سوالات خود را در قسمت دیدگاه با سایر افراد به اشتراک بگذارید.
