سرطان خون یا بیماری لوسمی چیست؟

سرطان خون یکی از انواع سرطان است. سرطان به‌واسطه‌ی تکثیر مهارنشدنی یک سری از سلول‌های به وجود می‌آید. به عبارتی سلول‌های سرطانی از سازوکار منظم و دقیق سایر سلول‌های بدن جدا شده‌اند. تمامی قسمت‌ها ممکن است به‌نوعی متناسب با حال خویش دچار سرطان شوند. یکی از این قسمت‌ها خون است. به عبارتی خون یکی از ارگان‌هایی می‌باشد که درگیر این بیماری می‌شود، برای آشنایی با سرطان خون با ما همراه باشید. برای انجام آزمایش سرطان خون در منزل کلیک کنید.

سرطان خون چیست؟

به‌طور تقریبی ۸ درصد وزن بدن را خون تشکیل داده و نقشی حیاتی و اساسی در بدن ما ایفا می‌کند. به دنبال عملکرد گردش خون در بدن، اکسیژن، مواد مفید و تغذیه‌کننده، هورمون‌ها و آنتی‌بادی‌ها در بدن به‌واسطه عروق گردش پیدا کرده و تمامی ارگان‌ها را تغذیه می‌کنند. سرطان خون بر سلول‌های خونی تأثیر می‌گذارد. لوسمی، لنفوم و میلوما از شایع‌ترین انواع سرطان خون هستند. سرطان خون ناشی از تغییر و جهش در DNA سلول‌های خونی است و این تغییرات باعث می‌شوند که سلول‌های خونی از حالت طبیعی خود خارج شده و تکثیر و رشد بیش از حد داشته باشند.

سرطان خون به دلیل تشکیل بی‌رویه سلول‌های خونی تشکیل می‌شود. به عبارتی هنگامی‌که در روند تولید سلول‌های خونی اختلال ایجاد شود، این نوع سرطان به وجود می‌آید. در این شرایط است که سلول‌ها توانایی انجام کارهای عادی خود را از دست می‌هند و در نتیجه تعدادشان بسیار زیاد شده و از کنترل خارج می‌شوند.

در این حالت خون از انجام وظایف اصلی خود باز خواهد ماند و نمی‌تواند به‌راحتی با عفونت‌ها مبارزه کند و یا روند بهبود زخم را تسریع بخشد. شیوع این بیماری در آقایان بیشتر از خانم‌ها می‌باشد. ناگفته نماند که ۲۵ درصد از بیماری سرطان در کودکان، این نوع سرطان است.

علت ایجاد سرطان خون

برای آگاهی از علت سرطان خون بهتر است بدانید که در هر لحظه در بدن ما تعدادی سلول از بین می‌روند و تعدادی سلول دیگر جایگزین آن می‌شوند. هر سلول در درون خود ماده‌ای دارد که در اصطلاح به آن DNA می‌گویند. این ماده در اصل رشته‌ای کد است که رشد، نحوه رفتار و مرگ سلول را کنترل می‌کند. به هر بخش از DNA ژن گفته می‌شود. ژن‌ها به‌طورمعمول در درون کروموزوم‌های سلولی قرار داده شده‌اند.

ما در مغز استخوان سلول‌های بنیادی داریم که این سلول‌های بنیادی سلول‌های خونی ما را تشکیل می‌دهند. اگر ژن‌هایی که در سلول‌های بنیادی هستند جهش پیدا کنند، آنگاه تولید سلول‌های خونی با مشکل روبرو می‌شود. در این شرایط است که سلول‌های خونی ایجادشده در شرایط بدی قرار می‌گیرند و رشدی غیرطبیعی دارند.

تمام سرطان‌های خون بر اثر جهش‌های DNA در سلول‌های خونی و تکثیر غیرطبیعی ایجاد می‌شوند. بیشتر عواملی که با سرطان خون در زنان و مردان ارتباط هستند معمولا تاثیر بلندمدت دارند و از کنترل ما خارج هستند. اگرچه دلایل و ریسک فاکتورهای قطعی ناشناخته است اما عوامل زیر در بروز سرطان خون بی تاثیر نیستند:

• سن
• جنسیت
• قومیت
• سابقه فامیلی ابتلا به سرطان
• قرارگرفتن در معرض اشعه یا مواد شیمیایی
• ابتلا به بعضی از بیماری‌های ویروسی و عفونت‌ها

انواع سرطان خون

انواع مختلفی از سرطان خون از جمله لوسمی، لنفوم، میلوما، سندرم‌های میلودیسپلاستیک (MDS) و نئوپلاسم میلوپرولیفراتیو (MPN) وجود دارد. هر کدام علائم، درمان و پیش آگهی متفاوتی دارند. (پیش‌آگهی یک اصطلاح پزشکی برای توصیف چشم انداز و آینده بیمار است). اطلاعات بیشتری در این خصوص در مجله سلامت هومکا در دسترس است.

به گفته‌ی وب‌سایت Webmd افرادی که به لوسمی مبتلا هستند، تعداد زیادی گلبول سفید تولید می‌کنند که نمی‌توانند با عفونت‌ها مبارزه کنند. براساس نوع گلبول سفیدی که روی لوسمی تاثیر می‌گذارد این نوع سرطان به چهار دسته تقسیم می‌شود:

• لوسمی لنفوسیتی حاد (سرطان خون ALL)
• میلوئید حاد (سرطان AML)
• لوسمی لنفوسیتی مزمن (سرطان CLL)
• میلوئیدی مزمن (سرطان CML)

علائم سرطان خون

بسته به نوع سرطان علائم سرطان خون متفاوت است. برای مثال علائم لوسمی با علائم لنفوم و علائم میلوما تفاوت دارد. به طور کلی علائم عمومی سرطان خون به صورت زیر است:

• ضعف و خستگی
• ازدست‌دادن اشتها
• تب و لرز
• درد مفاصل
• بثورات و خارش پوست
• تورم غدد لنفاوی

 و سایر علائم نظیر کاهش وزن غیرمنتظره و تعریق شبانه که در بیشتر انواع سرطان‌های خونی بروز می‌کنند.

عوامل خطر سرطان خون چیست؟

قرار گرفتن در معرض سطوح بالای اشعه و پرتوهای مضر و بعضی از مواد شیمیایی از عوامل خطرساز اصلی ابتلا به سرطان خون به‌ویژه لوسمی حاد میلوئیدی (AML) هستند. عوامل خطر ابتلا به سرطان خون به شرح زیر است:

• قرار گرفتن در معرض عوامل سرطان‌زا: افرادی که در معرض دوزهای بالایی از تشعشعات رادیواکتیو قرار می‌گیرند در معرض خطر ابتلا به این نوع سرطان هستند. قرار گرفتن طولانی مدت در معرض سطوح بالایی از مواد شیمیایی مانند بنزن نیز از عوامل خطر سرطان است
• سیگارکشیدن: تنباکو حاوی ده‌ها ماده شیمیایی سرطان‌زا است. محققان تخمین می‌زنند که حدود ۲۰ درصد موارد سرطان AML مربوط به سیگار کشیدن است
• سابقه پرتودرمانی یا شیمی درمانی: پرتودرمانی و شیمی درمانی می‌توانند منجر به جهش یا تغییراتی در DNA سلول شوند که بعدها ممکن است به این سرطان از جمله لوسمی منتهی شود
• افراد مبتلا به سندرم میلودیسپلاستیک (MDS): حدود یک سوم بیماران مبتلا به نارسایی مغز استخوان ممکن است در نهایت به این نوع سرطان مبتلا شوند
• سابقه خانوادگی: افرادی که یکی از بستگان درجه یک آنان یعنی والدین، فرزند یا خواهر و برادرشان مبتلا به سرطان خون هستند دو تا چهار برابر بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا قرار دارند. با این حال، اکثر افرادی که به سرطان خون مبتلا می‌شوند زمینه خویشاوندی ندارند

طول عمر بیماران سرطان خون چقدر است؟

میزان بقای بیماران مبتلا به سرطان خون در ۲۰ سال گذشته به طور قابل توجهی بهبود یافته است. دهه‌ها تلاش و تحقیق در زمینه درمان این بیماری نتایج بسیار چشمگیری برای افراد مبتلا به این نوع سرطان در پی داشته است. در آمارها میزان بقای جوانان نسبت به افراد مسن در شرایط بهتری قرار دارد. مهم‌ترین اصل کنترل و پیشگیری سرطان انجام غربالگری‌های به‌موقع است.

تشخیص سرطان خون

برخلاف سرطان سینه و کولورکتال هیچ روش غربالگری برای تشخیص زودهنگام سرطان خون وجود ندارد. این بیماری اغلب به صورت اتفاقی در زمان معاینه بالینی و یا بر اساس نتایج آزمایش CBC تشخیص داده می‌شوند. روش‌های تشخیص این سرطان به شکل زیر است.

معاینه بالینی

پزشک علائم بیمار را در زمان معاینه ارزیابی می‌کند. اگر علائم معیارهای سرطان خون را داشته باشند آزمایشات تکمیلی تجویز می‌شود.

آزمایش خون

آزمایش خون برای تشخیص سرطان خون ضروری است. بدین منظور آزمایش CBC یا شمارش کامل خون مورد استفاده قرار می‌گیرد و در نتایج آن تعداد سلول‌های مختلف خون از جمله گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید، پلاکت خون و میزان هموگلوبین و هماتوکریت به دقت سنجیده می‌شود. اگر هر یک شاخص‌های سلولی یا نسبت‌های مورد انتظار خارج از محدوده طبیعی باشند، پزشک به منظور بررسی‌های بیشتر آزمایش‌های دیگری را تجویز خواهد کرد. به طور مثال: بررسی بالا یا پایین بودن WBC در آزمایش خون می‌تواند در برخی از موارد نشانه سرطان خون باشد.

آزمایش مغز استخوان

آزمایش دیگری که برای تشخیص این بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرد بیوپسی (نمونه‌برداری) از مغز استخوان است که معمولاً با یک ابزار سوزن مانند از ناحیه لگن انجام می‌شود. دلیل دریافت بیوپسی از مغز استخوان این است که سرطان خون از سلول‌های تولید کننده در مغز استخوان منشاء می‌گیرد و از این‌رو با بررسی آن‌ها می‌توان به سلامت سلول‌های بنیادی مغز استخوان پی برد.

تست‌های تصویربرداری

از این تست‌ها می‌توان به سی تی اسکن اشاره کرد که وجود تورم در غدد لنفاوی یا وجود سرطان در کبد یا طحال را نشان می‌دهد.

مراحل سرطان خون

مراحل این بیماری بر اساس متاستاز تقسیم می‌شوند. با توجه به علائم و میزان متاستاز، مقیاس‌های مختلفی برای تعیین مراحل مختلف وجود دارد. به طور عمده این سرطان به چهار مرحله تقسیم شده است.

مرحله یک

مرحله اول سرطان خون شامل بزرگ شدن غدد لنفاوی به علت افزایش ناگهانی تعداد لنفوسیت‌ها در خون است. خطر سرطان در این مرحله بسیار کم است زیرا سرطان هنوز گسترش نیافته و یا هیچ اندامی را تحت تأثیر قرار نداده است.

مرحله دو

در مرحله دوم سرطان خون طحال، کبد و غدد لنفاوی متورم می‌شوند. در این مرحله رشد لنفوسیت‌ها بسیار زیاد است و تجمع آن‌ها سبب بزرگ شدن طحال و کبد می‌شود.

مرحله سه

کم‌خونی از علائم بارز در مرحله سوم سرطان خون است. تکثیر زیاد لنفوسیت‌های سرطانی در مغز استخوان عرصه را بر تولید گلبول‌های قرمز تنگ کرده است.

مرحله چهار

در این مرحله میزان پلاکت‌های خون به سرعت دچار روند کاهشی می‌شوند. سلول‌های سرطانی بر روی ریه‌ها و سایر اندام‌ها تاثیر می‌گذارند. کم خونی در این مرحله به شکل حاد ظاهر می‌شود و علائم آن بیمار را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

درمان سرطان خون

آیا سرطان خون درمان دارد؟ درمان این سرطان به عوامل مختلفی از جمله نوع سرطان، سن بیمار، مرحله سرطان و میزان انتشار آن در بدن بستگی دارد. رایج‌ترین روش‌های درمان سرطان خون به شکل زیر است:

• پرتودرمانی: انکولوژیست‌ها از پرتودرمانی برای ازبین‌بردن سلول‌های سرطانی در یک ناحیه خاص از بدن استفاده می‌کنند
• شیمی‌درمانی: شیمی‌درمانی روشی موثر برای از بین بردن سلول‌های بدخیم در سرطان خون است
• پیوند سلول‌های بنیادی: پرتودرمانی و شیمی درمانی معمولا هم بر سلول‌های خوب و هم بد مغز استخوان تاثیر دارند. برای برطرف کردن این مشکل می‌توان سلول‌های بنیادی اهدا شده را به بیمار تزریق کرد تا سلول‌های خونی سالم تولید شوند
• ایمونوتراپی: در روش ایمونوتراپی که از روش های جدید درمان سرطان به شمار می‌آید سیستم ایمنی برای مبارزه با سرطان تقویت می‌شود
• جراحی: برداشتن بافت‌های سرطانی با جراحی در مواردی توصیه می‌شود

عوارض شیمی‌درمانی

مغز استخوان به طور مداوم گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها را تولید می‌کند. داروهای شیمی درمانی، داروهای تعدیل‌کننده ایمنی و مهارکننده‌های پروتئازوم می توانند باعث سرکوب روند طبیعی تولید سلول در مغز استخوان شوند. اگر این روند به خوبی مدیریت نشود منجر به بروز عوارض متعددی در بیمار می‌شود و کیفیت زندگی وی را به طور قابل توجهی کاهش خواهد داد. شایع‌ترین عوارض شیمی درمانی و پرتودرمانی به قرار زیر است:

• کم‌خونی: علائم کم‌خونی شامل خستگی، تنگی نفس، رنگ‌پریدگی و سرگیجه است
• نوتروپنی: نوتروپنی یا کاهش نوتروفیل‌های خون می‌تواند منجر به عفونت‌های جدی شود
• ترومبوسیتوپنی: در این عارضه به دلیل کاهش تعداد پلاکت‌ها در بریدگی‌ها یا جراحات خونریزی بیش از حد رخ می‌دهد

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

در سرطان خون با افزایش تعداد سلول‌های بدخیم، تولید سلول‌های طبیعی در مغز استخوان محدود شده و علائم به تدریج ظاهر می‌شوند. علائم حاد سرطان خون اغلب به طور ناگهانی ظاهر می‌شوند و گاهی شبیه علائم ویروس آنفولانزا هستند. علائم گاهی می‌تواند به حدی شدید باشند که بیماران را وادار کند تا بلافاصله به پزشک مراجعه کند.

در نوع مزمن این بیماری علائم ممکن است تا چندین سال ظاهر نشود. برای مثال سرطان CLL و CML عمدتا به صورت تصادفی در طول آزمایش‌های روتین خونی تشخیص داده می‌شوند. اما با گذشت زمان با افزایش تعداد سلول‌های بدخیم در مغز استخوان و سایر اندام‌ها علائمی پدیدار می‌شود که فرد باید پس از مشاهده آن‌ها به پزشک مراجعه کند. علائم و نشانه‌های مرتبط با سرطان خون عبارتند از:

• کبودی و خون‌ریزی بی دلیل
• ابتلای مکرر به انواع عفونت‌ها
• تب، تعریق شبانه، کاهش وزن غیرمنتظره
• متورم شدن غده‌های لنفاوی

ریزش مو در سرطان خون

شیمی درمانی و پرتودرمانی تکثیر سلول‌های سرطانی را متوقف می‌کنند و این روند بر رشد و تکثیر فولیکول‌های مو نیز تاثیرگذار است. بیماران مبتلا به سرطان خون ممکن است تمام یا بخشی از موهای خود را طی شیمی‌درمانی و یا پرتودرمانی از دست بدهند. ریزش مو معمولا بر ابروها، مژه‌ها و گاهی تمام موهای بدن تأثیر می‌گذارد.

ریزش مو ممکن است به‌تدریج یا نسبتاً سریع پس از شیمی درمان رخ دهد و ممکن است بین دو تا سه هفته طول بکشد تا موها شروع به ریزش کنند. البته این دوره زمانی از فردی به فرد دیگر و بسته به نوع درمان و داروها متفاوت است. با این حال، مدتی پس از شیمی درمانی سلول‌های غیرسرطانی از جمله فولیکول‌های مو به حالت طبیعی خود برمی‌گردند.

سخن آخر از هومکا

خوشبختانه در چند سال اخیر درمان‌های موثری برای بهبود سرطان خون تکامل پیدا کرده و همین موضوع سبب افزایش چشمگیر طول عمر بیمارن مبتلا به این نوع سرطان شده است. درمان این سرطان مسیری بلندمدت است و نیازمند صبر و شکیبایی شماست. چشم انداز و پیش آگاهی سرطان خون به عوامل مختلفی مانند مرحله بیماری، نوع داروهای تجویز شده، سن و سلامت کلی بیمار بستگی دارد. علاوه بر این، هرچه بیماری سرطان زودتر تشخیص داده شود چشم‌انداز بهتری در پیش رو خواهد بود. ازاین‌رو اگر در خانواده سابقه سرطان دارید و یا اینکه علائم مشکوکی در خود مشاهده کردید از انجام غربالگری‌ها و آزمایش سرطان خون غافل نشوید. برای ثبت درخواست آزمایش در منزل کلیک کنید.

توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.