متاستاز سرطان + سرطان متاستاتیک چیست؟
اگر پیگیر مطالب و اخبار مربوط به سرطان و تومورها هستید حتماً تاکنون واژه متاستاز به گوشتان خورده است. متاستاز و سرطان متاستاتیک زمانی رخ می‌دهند که سلول‌های سرطانی از تومور اصلی جداشده و با ورود به جریان خون یا سیستم لنفاوی در سایر نواحی بدن پخش شوند. این مقاله از مجله سلامت هومکا با هدف ارائه اطلاعاتی جامع در خصوص متاستاز و خصوصیات آن برای همراهان گرامی تهیه‌شده است.
فهرست مطالب
منظور از متاستاز چیست؟
اکثر عوارض جدی مرتبط با سرطان ناشی از متاستاز سلول‌های توموری به مکان‌های دور از تومور اولیه است. بزرگ شدن بیش‌ازحد تومور در بافت میزبان، کاهش خون‌رسانی و کمبود اکسیژن و مواد مغذی در بافت درگیر و تجمع مواد زائد در آن می‌تواند باعث اسیدی شدن اندام شود.
متاستاز فرآیندی است که طی آن سلول‌های سرطانی به سراسر بدن مهاجرت می‌کنند. اینکه چرا سلول‌های سرطانی تومور اولیه را ترک می‌کنند و در بافت دیگری ساکن می‌شوند، مشخص نیست. البته بر اساس شواهد علمی احتمالاً شرایط سخت سلول‌ها در تومور اولیه و جستجو برای یافتن مناطق بهتر، عامل اصلی جابه‌جایی سلول‌های سرطانی در بدن است.
سلول‌های سرطانی چگونه از بافت اولیه خود خارج می‌شوند؟
برای اینکه سلول‌های سرطانی در هنگام متاستاز و مهاجرت راه خود را به سمت رگ خونی یا لنفاوی پیدا کنند با شیوه‌های خاصی سلول‌های مجاور را با تنظیم مجدد اسکلت سلولی و تغییر ماتریکس خارج سلولی، کنار می‌زنند. زمانی که سلول‌های متاستازی در زمان حرکت خود به یک بافت سخت مانند لایه بازال یا غشای پایه برخورد کنند با ترشح مخلوطی از آنزیم‌های تجزیه‌کننده، پروتئین‌های لایه بازال را تخریب می‌کنند و بدین طریق راه خود را به سوی رگ خونی هموار می‌کنند.
این پروتئین‌های تجزیه‌کننده درواقع یک نوع آنزیم متالوپروتئاز بافتی (MMP) هستند. این آنزیم‌ها به‌عنوان یک قیچی بیولوژیک عمل می‌کنند و پروتئین‌هایی را که مانع حرکت سلول‌های سرطانی در حین مهاجرت هستند را برش می‌دهند. هنگامی‌که سلول‌های متاستازی خود را به جریان خون می‌رسانند از طریق سیستم گردش خون محل مناسبی برای اتصال و ورود مجدد به بافت‌ها پیدا کنند. سپس سلول‌ها در مکان جدید شروع به رشد می‌کنند و تومور جدیدی را تشکیل می‌دهند.
علت دردسرساز بودن متاستاز این است روزانه میلیون‌ها سلول متاستازی می‌توانند محل اولیه خود را ترک کرده و وارد بافت‌های دیگر شوند. حتی اگر تنها بخش کوچکی از سلول‌های مهاجر بتوانند تومور جدیدی ایجاد کنند بسیاری از بافت‌های بدن تحت تأثیر این تومورها قرار خواهند گرفت.
سرطان متاستاتیک چیست؟
سرطان متاستاتیک درواقع تومورهایی هستند که به دلیل مهاجرت سلول‌های سرطانی در بافت دیگری ایجاد شده‌اند (تومورهای ثانویه). متاستاز اصطلاحی است که برای توصیف گسترش سرطان استفاده می‌شود. برخلاف سلول‌های طبیعی، سلول‌های سرطانی این توانایی را دارند که در بافتی به جز بافت منشأ خود رشد کنند.
هنگامی‌که این اتفاق رخ دهد سرطان به مرحله پیشرفته یا مرحله IV رسیده است و به آن سرطان متاستاتیک هم اطلاق می‌شود. تقریباً همه سرطان‌ها دارای پتانسیل متاستاز هستند اما اینکه آیا آن‌ها متاستاز می‌دهند یا خیر به عوامل مختلفی بستگی دارد. تومورهای متاستاتیک می‌توانند به سه طریق ایجاد شوند:
- تومورهایی که در بافت اطراف تومور اصلی رشد می‌کنند
- سلول‌های سرطانی که از طریق جریان خون به نقاط دوردست بدن حرکت کرده باشند
- سلول‌های سرطانی که از طریق سیستم لنفاوی به غدد لنفاوی نزدیک یا دور گسترش پیدا کرده باشند
چه نوع سرطان‌هایی بیشتر متاستاز می‌دهند؟
همان‌طور که در بالا ذکر شد تقریباً همه انواع سرطان می‌توانند در مراحل پیشرفته به نقاط دیگر بدن گسترش پیدا کنند. رایج‌ترین سرطان‌های متاستاتیک عبارت‌اند از:
- سرطان سینه
- سرطان پروستات
- کنسر ریه
- سرطان کلیه
- سرطان تیروئید
- روده بزرگ
- سرطان پانکراس
- سرطان استخوان
- کنسر کبد
شایع‌ترین نقاط رشد سرطان متاستاتیک کجاست؟
شایع‌ترین محل متاستاز سرطان‌ها شامل ریه‌ها، کبد، استخوان‌ها و مغز است. از سایر اندام‌های شایع می‌توان به غده فوق کلیوی، غدد لنفاوی و پوست اشاره نمود. در بعضی موارد، منشأ اولیه سرطان متاستاتیک ناشناخته باقی می‌ماند که در این حالت به آن سرطان اولیه ناشناخته (CUPS) گفته می‌شود.
علائم سرطان متاستاتیک چیست؟
برخی افراد تعدادی از علائم سرطان متاستاتیک را بروز می‌دهند اما برخی دیگر هیچ علامتی ندارند. اگر علائم وجود داشته باشد بستگی به محل متاستاز دارد.
علائم متاستاز استخوان
متاستاز به استخوان می‌تواند باعث درد استخوان شود. اولین علامت متاستاز استخوان شکستگی آسان استخوان پس از آسیب جزئی است. علائم ذکرشده همراه با کمردرد شدید و بی‌حسی پا یا مشکل در کنترل روده و مثانه باید فوراً مورد توجه قرار گیرد.
علائم متاستاز مغزی
اگر تومور به مغز متاستاز داده باشد علائم ممکن است شامل سردرد، سرگیجه، مشکلات بینایی، اختلالات گفتاری، حالت تهوع و مشکل در راه رفتن باشد.
علائم متاستاز ریه
علائم سرطان متاستاز ریه معمولاً بسیار مبهم و عمومی است چراکه بیشتر علائم با نشانه‌های سایر بیماری‌های ریوی همپوشانی دارد. نشانه‌های هشداردهنده ممکن است شامل سرفه خونی، درد قفسه سینه یا تنگی نفس باشد.
علائم متاستاز کبد
متاستاز کبدی می‌تواند باعث درد، کاهش وزن، حالت تهوع، کاهش اشتها، تجمع مایعات شکمی (آسیت) یا زردی پوست و سفیدی چشم شود.
علت سرطان متاستاتیک چیست و چگونه گسترش می‌یابد؟
سرطان متاستاتیک زمانی پدید می‌آید که سلول‌های سرطانی از تومور اصلی جداشده و از طریق جریان خون یا عروق لنفاوی به سایر قسمت‌های بدن پخش می‌شوند. سه راه اصلی وجود دارد که تومورها می‌توانند به اندام‌های دور سرایت کنند:
- از طریق سیستم گردش خون
- از طریق سیستم لنفاوی
- ورود به حفره شکمی و قفسه سینه
سیستم گردش خون راه اصلی انتشار به اندام‌های دور است درحالی‌که عروق لنفاوی یک مسیر کوتاه‌تر به غدد لنفاوی موضعی هستند. اینکه سلول‌های سرطانی چه راهی را برای متاستاز خود انتخاب می‌کنند بستگی به منشأ و محل تومور اولیه دارد. برای مثال، تومورهای استخوان و بافت نرم (سارکوم) عمدتاً از طریق خون پخش می‌شوند، درحالی‌که تومورهای ملانوما، پستان، ریه و دستگاه گوارش از طریق سیستم لنفاوی گسترش پیدا می‌کنند.
تشخیص سرطان متاستاتیک
آزمایش متناسب با سرطان متاستاتیک بر اساس نوع سرطان و با تشخیص پزشک معالج تجویز می‌شود. آزمایشات زیر از پرکاربردترین آزمایشات برای تشخیص سرطان متاستاتیک هستند.
آزمایش خون
آزمایشات روتین خونی می‌توانند اطلاعات مفیدی در خصوص میزان آنزیم‌های بافتی و تعداد سلول‌های خونی برای پزشک فراهم کنند. نتایج بعضی از این آزمایشات قادرند متاستاز کبد را نشان دهند. البته برای تشخیص انواع سرطان متاستاتیک، علاوه بر آزمایش‌های خونی سایر آزمایشات تکمیلی نیز مورد نیاز است.
تومور مارکرها
بعضی از سرطان‌ها دارای نشانگرهای توموری اختصاصی هستند به این معنی که اگر سطح بعضی از مولکول‌ها خاص در خون بالاتر از حد نرمال باشد احتمال متاستاز یک نوع تومور خاص را آشکار می‌کند. همچنین اگر به‌مرورزمان سطح این نشانگرها افزایش یابد به این معنی است که سرطان در حال پیشرفت است. چند تومور مارکر رایج عبارت‌اند از:
- سرطان روده بزرگ: مولکول یا تومور مارکر CEA (آنتی‌ژن اختصاصی روده بزرگ)
- سرطان تخمدان: مولکول یا تومور مارکر CA-۱۲۵ (آنتی ژن اختصاصی تخمدان)
- پروستات: مولکول یا تومور مارکر PSA (آنتی‌ژن اختصاصی پروستات)
- سرطان بیضه: AFP (آلفا-فتو پروتئین) و HCG (گنادوتروپین جفتی انسان)
آزمایشات تصویربرداری
تست‌های تصویربرداری متعددی وجود دارد که از داخل بدن عکس می‌گیرند. نوع آزمایش به علائم و نوع سرطان بستگی دارد. تست‌های تصویربرداری جهت تشخیص متاستاز شامل موارد زیر است:
- سونوگرافی: یکی از راه‌های ارزیابی ناحیه شکمی و شناسایی تومورهای احتمالی است. در سونوگرافی می‌توان تجمع مایع شکمی و تفاوت بین کیست‌های پر از مایع و توده‌های جامد را تشخیص داد
- سی‌تی‌اسکن: این روش تصویربرداری قادر است ناهنجاری‌های سر و گردن، قفسه سینه، شکم و لگن را تشخیص دهد. سی‌تی‌اسکن همچنین می‌تواند تومورها را در ریه، کبد و غدد لنفاوی شناسایی کند
- اسکن استخوان: روش اسکن استخوان از طریق اتصال یک ردیاب رادیواکتیو به استخوان انجام می‌شود. این ردیاب به عنوان یک نقطه داغ یا هات اسپات در اسکن مشخص می‌شود. این کار برای ارزیابی کل بدن و به دست آوردن شواهد آسیب استخوانی مرتبط با سرطان بسیار مفید است
- روش تصویربرداری MRI: در این روش از امواج رادیویی جهت گرفتن عکس از داخل بدن استفاده می‌شود. MRI قادر است آسیب نخاع را تشخیص دهد یا متاستاز مغز را شناسایی کند
- اسکن PET: برای شناسایی هرگونه ناهنجاری در هر نقطه از بدن قابل استفاده است. در این روش از یک رنگ مخصوص حاوی ردیاب‌های رادیواکتیو استفاده می‌شود و مناطق مشکل‌دار را به‌صورت روشن نشان می‌دهد
در بعضی موارد نتایج آزمایشات تصویربرداری نمی‌توانند به‌طور قطعی متاستاتیک بودن یک تومور را مشخص کنند. ممکن است نمونه‌برداری بافتی از تومور انجام گردد تا با مشاهده میکروسکوپی جواب قطعی آزمایش مشخص شود.
درمان سرطان متاستاتیک
درمان متاستاز بستگی به محل اصلی سرطان دارد. برای مثال، اگر فردی سرطان سینه داشته باشد و سرطان به کبد او سرایت کند درمان آن همانند درمان سرطان سینه انجام می‌شود. دلیل این رویکرد درمانی این است که خود سلول‌های سرطانی تغییر نکرده‌اند بلکه فقط از یک نقطه‌به‌نقطه دیگری جابه‌جا شده‌اند. پرکاربردترین روش‌های درمانی متاستاز به شرح زیر است.
درمان متاستاز استخوان
اگر تومورهای استخوانی درد شدید ایجاد نکنند، ممکن است وضعیت پایش یا درمان دارویی در پیش گرفته شود. اگر درد وجود داشته باشد یا بافت استخوانی ضعیف شده باشد، پزشک ممکن است پرتودرمانی را توصیه کند.
درمان متاستاز مغزی
بسته به وسعت سرطان و تعداد تومورهای متاستاتیک مغز گزینه‌های درمانی مختلفی ازجمله جراحی، شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا تجویز استروئیدها در دسترس است.
درمان متاستاز ریه
درمان تومورهای متاستاتیک در ریه به وضعیت خاص آن تومور بستگی دارد. در بیشتر موارد، با همان داروهایی که سرطان اولیه (جایی که سرطان منشأ گرفته است) درمان می‌شود متاستاز ریه هم قابل درمان است. اگر مایع در اطراف ریه‌ها جمع شده باشد، استفاده از روش درمانی توراسنتز می‌تواند تنفس را آسان‌تر کند.
درمان متاستاز کبد
روش‌های مختلفی برای درمان متاستاز کبد وجود دارد. درمان مناسب به نوع سرطان اولیه و تعداد تومورهای متاستاتیک بستگی دارد. در بسیاری از بیماران، متاستازهای کبدی به همان روشی درمانی تومور اولیه درمان می‌شوند. اگر بیماری گسترش زیادی نیافته باشد، ممکن است پزشک شما جراحی یا روش رادیوفرکوئنسی (RFA) را توصیه کند.
به گفته‌ی my.clevelandclinic زمانی که سرطان در مراحل اولیه تشخیص داده شود علاوه بر جراحی جهت برداشتن تومور، درمان‌های سیستمیک نیز به منظور کاهش احتمال متاستاز انجام می‌شود.
این درمان‌ها شامل شیمی‌درمانی، درمان‌های هورمونی یا ایمونوتراپی است. تحقیقات در این زمینه‌ها همچنان داغ است و متخصصان در تلاشند تا راه‌هایی برای متوقف کردن گسترش سلول‌های سرطانی پبدا کنند.
آیا سرطان متاستاتیک قابل درمان است؟
در صورت مبتلا بودن به سرطان متاستاتیک احتمالاً ویزیت‌های پزشکی متعددی در برنامه سلامت شما خواهد بود چراکه پزشک معالج علائم شما را به‌دقت زیر نظر دارد و در صورت نیاز روش‌های مختلفی را جهت متوقف کردن سلول‌های متاستاز و کاهش علائم بیماری تجویز می‌کند.
در اکثر موارد، درمان کامل سرطان متاستاتیک دشوار است اما بااین‌حال، در بسیاری از انواع سرطان‌های متاستاتیک می‌توان رشد تومور را کاهش داد و علائم مرتبط را برطرف کرد. بیمار ممکن است چندین سال درگیر پروسه‌های درمانی سرطان متاستاتیک باشد اما خبر خوب این است که بعضی از انواع سرطان‌های متاستاتیک ازجمله سرطان ملانوما و روده بزرگ به طور بالقوه قابل درمان هستند.
داروهایی که متاستاز را هدف قرار می‌دهند
سرکوبگرهای متاستاز
در سال‌های اخیر گروهی از مولکول‌های سرطانی کشف شده‌اند که با هدف قرار دادن آن‌ها امکان توقف متاستاز وجود دارد. تاکنون چندین دارو بر این اساس طراحی شده‌اند و در مراحل کارآزمایی بالینی قرار دارند. دانشمندان امیدوارند به‌زودی بتوانند با تولید داروهایی با عنوان سرکوبگرهای متاستاز از گسترش سرطان در بدن جلوگیری کنند.
درمان ضد رگ‌زایی
ازآنجایی‌که متاستاز به رشد رگ‌های خونی جدید در تومورهای اولیه و ثانویه متکی است، داروهایی که رگ‌زایی را مهار می‌کنند نقش مهمی در توقف متاستاز دارند. در حال حاضر، داروهای ضد رگ‌زایی در قالب شیمی‌درمانی در کنار پرتودرمانی بیشترین تأثیر را در کنترل متاستاز دارند. البته متأسفانه بسیاری از تومورها به‌مرور زمان در برابر داروهای ضد رگ‌زایی مقاوم می‌شوند و ازاین‌رو نمی‌توان بر این کلاس دارویی در بلندمدت تکیه کرد.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
