تیروئید چیست؟ + انواع اختلالات غده تیروئید
تیروئید چیست؟ دلیل بیماری تیروئید چیست؟ چرا تیروئید کم‌کار یا پرکار می‌شود؟ چند نوع اختلال تیروئیدی داریم؟ در این مقاله قصد داریم به تمام این سوالات پاسخ دهیم. اگر شما هم تصور می‌کنید که به اختلالات تیروئیدی مبتلا هستید برای دستیابی به اطلاعات بیشتر با این مقاله از مجله سلامت هومکا همراه شوید.
تیروئید یک غده در جلوی گردن است که دو هورمون تیروکسین (T۴) و تری یدوتیرونین (T۳) را تولید می‌کند. این هورمون‌ها برای عملکرد طبیعی سلول‌های بدن ضروری هستند و ازاین‌رو هرگونه اختلال در غده تیروئید تأثیر عمیقی بر عملکرد اندام‌ها خواهد گذاشت. همه گروه‌های سنی از نوزاد تا بزرگ‌سال در معرض ابتلا به اختلالات تیروئید قرار دارند و به‌طورکلی شیوع آن در زنان بیشتر از مردان است. تقریباً از هر ۲۰ نفر یک نفر دچار نوعی اختلال تیروئید است.
فهرست مطالب
اختلالات تیروئید چیست؟
غده تیروئید از دو لوب یا دو بخش چپ و راست تشکیل شده و این دو لوب توسط یک پل کوچک از بافت تیروئید به هم متصل شده‌اند. هورمون‌های تیروئید شامل تیروکسین که در آزمایشات خونی با نماد T۴ (دارای ۴ اتم ید) و تری یدوتیرونین با نماد T۳ (دارای ۳ اتم ید) است. در سلول‌ها و بافت‌های بدن T۴ (حالت غیرفعال) به T۳ (شکل فعال هورمون) تبدیل می‌شود. هورمون T۳ می‌تواند بر تمام سلول‌ها و بافت‌های بدن از نظر فیزیولوژیک تأثیر بگذارد و سوخت‌وساز سلولی را تنظیم کند.
به عبارت دیگر، سرعت کار سلول‌های بدن با هورمون‌های تیروئیدی تنظیم می‌شود. اگر هورمون‌های تیروئید بیش‌ازحد ترشح شود، سلول‌های بدن سریع‌تر از حد طبیعی کار می‌کنند و فرد به پرکاری تیروئید مبتلا خواهد شد. از سوی دیگر، اگر هورمون‌های تیروئید خیلی کم تولید شوند سلول‌های بدن آهسته‌تر از حالت طبیعی فعالیت خواهند کرد که به‌عنوان کم‌کاری تیروئید شناخته می‌شود.
کم‌کاری تیروئید چیست؟
کم‌کاری تیروئید اختلالی است که در آن هورمون‌های تیروئید به اندازه کافی در جریان خون وجود ندارند و درنتیجه متابولیسم و سوخت‌وساز بدن نسبت به حالت طبیعی آهسته‌تر شده است. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که به دلایل مختلفی غده تیروئید قادر نیست به‌اندازه نیاز بدن هورمون تولید و به خون آزاد کند.
چنین روندی باعث کند شدن متابولیسم و تحت تأثیر قرار گرفتن کل اندام‌های بدن می‌شود. هم مردان و هم زنان مستعد ابتلا به کم‌کاری تیروئید هستند اگرچه در زنان شیوع بیشتری دارد. امکان بروز کم‌کاری تیروئید در کودکان هم وجود دارد و حتی گاهی برخی نوزدان با اختلال کم‌کاری تیروئید به دنیا می‌آیند.
درمان تیروئید کم‌کار شامل مصرف روزانه قرص‌های هورمونی به نام لووتیروکسین است که شباهت بسیاری به هورمون‌های تیروئید دارد و می‌تواند عملکرد تری یدوتیرونین یا T۳ را تقلید کند. اگر کم‌کاری تیروئید درمان نشود، می‌تواند منجر به عوارضی ازجمله بیماری قلبی، گواتر، مشکلات بارداری و یک وضعیت تهدیدکننده به نام کمای میگزدم شود.
بسیاری از علائم کم‌کاری تیروئید به علائم سایر بیماری‌ها شباهت دارد. بنابراین در صورت انجام نشدن آزمایش تیروئید احتمال اشتباه گرفتن آن با مشکلات دیگر زیاد است. در این آزمایش فاکتورهای مربوط به تیروئید مانند: هورمون T3،T4 و TSH مورد بررسی قرار می‌گیرد. بهتر است بدانید که تفسیر آزمایش TSH و سایر فاکتورهای بیان شده می‌تواند کم کاری و پرکاری تیروئید را تشخیص دهد. علائم کم‌کار تیروئید معمولاً به آهستگی بروز می‌کنند و ممکن است تا چندین سال متوجه آن‌ها نشوید. علائم شایع کم‌کاری تیروئید به صورت زیر است:
- حساس بودن به سرما
- افزایش وزن
- یبوست
- حرکات آهسته، درد و ضعف عضلانی
- پوست خشک و پوسته‌پوسته
- مو و ناخن‌های شکننده
- درد، بی‌حسی و احساس سوزن سوزن شدن دست و انگشتان
- پریودهای نامنظم و از دست دادن میل جنسی
- کم‌کاری تیروئید در افراد مسن موجب بروز مشکلات حافظه و در کودکان باعث کند شدن رشد می‌شود
پرکاری تیروئید چیست؟
پرکاری تیروئید یک نوع اختلال تیروئیدی است که در آن غده تیروئید بیش از نیاز بدن هورمون تولید و ترشح می‌کند و می‌تواند عملکرد کل اندام‌های بدن را تحت تأثیر قرار دهد لذا حتماً بایستی روند درمانی آن طی شود تا تعادل به بدن برگردد. هر کسی ممکن است به پرکاری تیروئید مبتلا شود اما این اختلال در زنان شایع‌تر است. طبق شواهد علمی تقریباً ۱٪ از مردم به پرکاری تیروئید دچار هستند. در پرکاری تیروئید علائم زیادی بروز می‌کند و عموماً کل بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائم پرکاری تیروئید شامل موارد زیر است:
- تپش قلب و رعشه دست
- زود عصبانی شدن و کاهش وزن
- افزایش اشتها، اسهال و اجابت مزاج مکرر
- مشکلات خواب، ریزش مو و تغییر بافت مو
- تغییر بینایی، برآمدگی چشم و ضعف عضلانی
- پوست نازک و مرطوب، عدم تحمل گرما و تعریق زیاد
گواتر چه علائمی دارد؟
گواتر همان تورم غده تیروئید است که باعث ایجاد یک توده بزرگ در جلوی گردن می‌شود و هنگام بلعیدن غذا توده بالا و پایین می‌رود. دو نوع اصلی گواتر وجود دارد که شامل گواتر منتشر و گواتر ندولی است. در گواتر منتشر کل غده تیروئید متورم می‌شود و در هنگام لمس صاف به نظر می‌رسد. اما در مقابل، گواتر ندولی کل غده متورم نمی‌شود بلکه توده‌های جامد یا پر از مایع در بعضی از قسمت‌های تیروئید شکل می‌گیرند.
عوامل مختلفی ازجمله ید ناکافی در رژیم غذایی، پرکاری تیروئید، کم‌کاری تیروئید، تغییرات هورمونی در دوران بلوغ، بارداری و یائسگی در ابتلا به گواتر دخیل هستند. اندازه گواتر از فردی به فرد دیگر متفاوت است و بستگی به شدت بیماری دارد اما در بیشتر موارد، تورم کوچک است و علامتی ایجاد نمی‌کند. در موارد شدید علائم گواتر به‌صورت زیر است:
- سرفه به دلیل تحت تأثیر قرار گرفتن راه‌های هوایی
- احساس بسته شدن گلو
- تغییرات صدایی مانند گرفتگی صدا
- مشکل در بلعیدن غذا
- مشکلات تنفسی مثل نفس کشیدن با صدای بلندی
سرطان تیروئید چیست؟
سرطان تیروئیدنوعی سرطان است که به دلیل تکثیر خارج از کنترل سلول‌های غده تیروئید ایجاد می‌شود. این نوع سرطان نادر است و بیشتر در افراد ۳۰ ساله و افراد بالای ۶۰ سال پدیدار می‌شود. زنان ۲ تا ۳ برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به سرطان تیروئید هستند. علائم سرطان تیروئید شامل موارد زیر است:
- یک توده بدون درد در جلوی گردن
- گرفتگی صدا بدون دلیل که پس از چند هفته برطرف نمی‌شود
- گلودردی که با گذر زمان بهتر نمی‌شود
- مشکل در بلعیدن غذا
اگر تورمی در جلوی گردن خود مشاهده می‌کنید و دچار دلهره شده‌اید که مبادا از نوع بدخیم باشد به پزشک عمومی مراجعه کنید. پزشک گردن را معاینه می‌کند و احتمالاً یک آزمایش خون برای ارزیابی عملکرد تیروئید تجویز می‌کند. غالباً این تورم‌ها ناشی از اختلالات دیگری مثل گواتر هستند که باید تحت درمان دارویی قرار بگیرند. معمولاً از هر ۲۰ توده گردن تنها یک مورد سرطانی است و خوشبختانه در بسیاری از موارد قابل درمان است.
بیماری هاشیموتو چیست؟
بیماری هاشیموتو یکی دیگر از بیماری‌های مرتبط با غده تیروئید است. تیروئیدیت هاشیموتو یک بیماری خودایمنی است و به اشتباه به غده تیروئید حمله می‌کند. هاشیموتو منجر به کم‌کاری تیروئید می‌شود. این بیماری در زنان میان‌سال شایع‌تر از مردان است. از علائم هاشیموتو می‌توان به خستگی، کاهش وزن، احساس سرما، درد عضلانی، افسردگی، مشکلات قاعدگی و… اشاره کرد.
ندول تیروئید چیست؟
ندول تیروئید یک توده غیرطبیعی از سلول‌ها در غده تیروئید است. غده تیروئید یک غده درون‌ریز و پروانه‌ای شکل است که در جلوی گردن واقع شده است. معمولاً ندول‌های تیروئید کوچک هستند و قابل‌لمس و یا مشاهده نیستند. اما در بعضی موارد این ندول‌ها آن‌چنان بزرگ می‌شوند که در جلوی گردن به‌آسانی دیده می‌شوند. ندول‌های تیروئید در چهار دسته طبقه‌بندی می‌شوند:
- ندول منفرد (فقط یک توده در تیروئید وجود دارد)
- گره‌های چندگانه (بیش از یک گره در تیروئید ایجاد شده است)
- ندول کیستی (کیسه‌های پر از مایع در بافت تیروئید)
- ندول‌های جامد
بیش از ۹۰ درصد ندول‌های شناسایی‌شده در بزرگ‌سالان غیرسرطانی هستند اما ممکن است ۴ تا ۶٫۵ درصد ندول‌ها موارد بدخیم باشند. از کودکان تا بزرگ‌سالان همه در معرض ابتلا به ندول‌های تیروئید قرار دارند با این حال، ندول‌ها در زنان ۴ برابر بیشتر از مردان دیده می‌شود. همچنین مردم کشورهایی که غذایشان فاقد ید کافی است بیشتر در معرض ابتلا به ندول‌های تیروئید هستند زیرا ید برای تولید هورمون‌های تیروئید ضروری است و فقدان آن باعث اختلال در عملکرد غده می‌شود.
راه تشخیص تیروئید چیست؟ به گفته‌ی وب‌سایت my.clevelandclinic گاهی تشخیص تیروئید دشوار است زیرا علائم مرتبط با آن، با علائم سایر بیماری‌ها اشتباه گرفته می‌شود. برای تشخیص این اختلالات از آزمایشات مختلفی استفاده می‌شود که به شرح زیر است:
- آزمایش خون (TSH- T4- T3- Free T4- Free T4)
- آژمایش‌های تصویربرداری
- معاینات بدنی
بیماری تیروئیدیت چیست؟
تیروئیدیت چیست؟ یک اصطلاح عمومی است که برای التهاب غده تیروئید به کار می‌رود و شامل گروهی از اختلالات زمینه‌ای است که باعث بروز التهاب در غده تیروئید می‌شود. به‌عنوان‌مثال، تیروئیدیت هاشیموتو شایع‌ترین علت کم‌کاری تیروئید است. این تیروئیدیت بر اثر حمله آنتی‌بادی‌های سیستم ایمنی به تیروئید ایجاد می‌شود و باعث التهاب و آسیب به سلول‌های تیروئید می‌شود.
به این ترتیب می‌توان گفت که تیروئیدیت نیز مانند دیابت نوع یک و روماتیسم مفصلی عمدتاً یک بیماری خود ایمن است. البته تاکنون علت اینکه چرا برخی افراد آنتی‌بادی‌های ضد تیروئید تولید می‌کنند مشخص نیست اما آنچه بدیهی است اینکه تیروئیدیت تا حدودی جنبه ارثی و ژنتیکی دارد. علاوه بر هاشیموتو، عوامل کمتر شایع نیز در بروز تیروئیدیت دخیل هستند. برای مثال، تیروئیدیت ممکن است در اثر یک عفونت ویروسی یا باکتریایی ایجاد شود و یا پس از زایمان به‌طور موقت چنین مشکلی بروز کند. در نهایت، در بیمارانی که داروهای اینترفرون و آمیودارون مصرف می‌کنند نیز احتمال بروز تیروئیدیت وجود دارد.
اختلالات تیروئید در کودکان
غده تیروئید با تولید هورمون‌های خود مسئول تنظیم سرعت تمام فرآیندهای متابولیک و شیمیایی در هر سلول، بافت و اندام بدن است. ازاین‌رو هرگونه اختلال در این غده تأثیر عمیقی بر بدن انسان دارد. هنگامی‌که غده تیروئید در کودکان بیش‌ازحد نیاز هورمون تولید کند کودک به بیماری پرکاری تیروئید مبتلا می‌شود. در مقابل، اگر غده تیروئید کمتر از نیاز بدن هورمون تولید کند کودک به بیماری کم‌کاری تیروئید مبتلا می‌شود. امکان ابتلا به مشکلات تیروئید در هر سنی وجود دارد حتی برخی نوزادان با مشکلات مادرزادی تیروئید متولد می‌شوند.
پرکاری و کم‌کاری تیروئید در کودکان چگونه است؟
طبق گفته انجمن غدد آمریکا، والدین باید در خصوص علائم و مشکلات تیروئیدی از دانش کافی برخوردار باشند. علائم پرکاری تیروئید در کودکان شامل موارد زیر است:
- احساس بی‌قراری ازجمله لرزش دست‌ها و مشکل در تمرکز
- ضربان قلب سریع
- تورم در غده تیروئید
- عرق و مشکلات خواب
- اشتهای زیاد همراه با کاهش وزن
- بیرون‌زدگی چشم از حدقه
شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید در کودکان و نوجوانان یک بیماری خودایمنی به نام گریوز است که باعث تولید آنتی‌بادی‌هایی بر ضد غده تیروئید و تحریک پیوسته غده برای تولید هورمون می‌شود. علائم کم‌کاری تیروئید در کودکان شامل موارد زیر است:
- کاهش انرژی و احساس خستگی
- متورم شدن و پف کردن صورت
- افزایش وزن بدون افزایش اشتها
- کاهش میزان رشد
- دردهای عضلانی
- یبوست
شایع‌ترین علت کم‌کاری تیروئید در کودکان و نوجوانان یک بیماری خودایمنی به نام هاشیموتو است که باعث می‌شود بدن آنتی‌بادی‌هایی تولید کند که به غده تیروئید متصل شده و سلول‌های آن را از بین ببرد. خبر خوب این است که اختلالات تیروئید در کودکان را با دارو می‌توان به‌طور بسیار موثری کنترل کرد. اگر کودک شما علائم ذکرشده را دارد بهتر است با متخصص اطفال مشورت کنید تا از سلامت فرزند خود اطمینان حاصل نمائید.
دلیل بیماری تیروئید چیست؟
دو بیماری اصلی تیروئید کم‌کاری تیروئید و پرکاری تیروئید هستند. هر دو بیماری می‌توانند ناشی از بیماری‌های دیگری باشند که بر نحوه عملکرد غده تیروئید تأثیر می‌گذارند. عواملی که می‌توانند باعث کم‌کاری تیروئید شوند عبارت‌اند از:
- تیروئیدیت
- بیماری هاشیموتو
- تیروئیدیت پس از زایمان: این حالت التهابی تیروئید در ۵ تا ۹ درصد زنان پس از زایمان رخ می‌دهد و معمولاً موقتی و گذرا است
- کمبود ید: تیروئید از عنصر ید برای تولید هورمون استفاده می‌کند بنابراین کمبود ید عملکرد تیروئید را با مشکل مواجه می‌کند
- مشکل مادرزادی غده تیروئید
عواملی که باعث پرکاری تیروئید می‌شوند عبارت‌اند از:
- بیماری گریوز: در این بیماری کل غده تیروئید دچار بیش فعالی شده و بیش‌ازحد نیاز بدن هورمون تولید می‌شود. به این بیماری گواتر سمی منتشر هم می‌گویند
- ندول‌ها
- تیروئیدیت
- مصرف بیش‌ازحد ید: هنگامی‌که شما بیش‌ازحد ید مصرف کنید مقدار تولید هورمون تیروئید نیز روند افزایشی به خود می‌گیرد. در بعضی داروها و شربت‌های سرفه ید به مقادیر زیاد وجود دارد
علائم تیروئید در بارداری چیست؟
زنانی که در در دوران بارداری به کم‌کاری تیروئید مبتلا می‌شوند غالباً دچار بیماری هاشیموتو شده‌اند. بیماری خودایمنی هاشیموتو باعث می‌شود که سیستم ایمنی به تیروئید حمله کرده و به آن آسیب برساند. زنان باردار مبتلا به کم‌کاری تیروئید مدام احساس خستگی می‌کنند و علائمی نظیر سردی بدن و گرفتگی عضلات را تجربه می‌کنند.
هورمون‌های تیروئیدی برای رشد جنین در بارداری بسیار مهم هستند. این هورمون‌ها به رشد مغز و سیستم عصبی کمک می‌کنند بنابراین کنترل سطح تیروئید در بارداری اهمیت ویژه دارد. اگر جنین به مقدار کافی هورمون تیروئیدی دریافت نکند ممکن است به مشکلات مغز و نخاع دچار شود. همچنین کم‌کاری تیروئید درمان‌نشده در بارداری ممکن است منجر به عوارضی مانند سقط‌جنین یا زایمان زودرس شود.
در اوایل بارداری، به‌طور طبیعی احتمال تولید بیشتر هورمون‌های تیروئیدی برای حمایت از رشد جنین وجود دارد زیرا این هورمون‌ها برای تکامل مغز و سیستم عصبی جنین کلیدی هستند. ازاین‌رو، اگر سطح هورمون تیروئید در بارداری به‌صورت خفیف بالاتر از حد طبیعی باشد مشکلی نیست اما اگر سطح هورمون به‌طور چشمگیری افزایش یافته باشد، ممکن است پزشک یک برنامه درمانی برای شما در نظر بگیرد.
تشخیص پرکاری تیروئید در دوران بارداری تا حدی دشوار است چراکه از یک سو سطح هورمون تیروئید در بارداری به‌طور طبیعی افزایش می‌یابد و از سویی دیگر علائم بارداری می‌توانند علائم پرکاری تیروئید را پوشش دهند.
علائم تیروئید در بارداری، همان علائمی است که در صورت بروز مشکلات تیروئید در غیر از زمان بارداری نیز تجربه خواهید کرد که شامل موارد زیر است:
- تورم صورت
- افزایش وزن
- بروز یبوست
- بروز خشکی پوست
- احساس خستگی مداوم
- سوزن سوزن شدن دست و پا
- گرفتگی صدا
عوارض مشکلات تیروئید چیست؟
اگر مشکل تیروئید به‌درستی درمان نشود سلامت فرد را با چالش جدی مواجه می‌کند. پرکاری تیروئید درمان‌نشده می‌تواند منجر به مشکلات زیر شود:
- مشکلات بینایی مانند تاری یا دوبینی و برآمدگی چشم
- مشکلات قلبی مانند تپش قلب، مشکلات ریتمی و نارسایی قلب
- پوکی استخوان
- پوست قرمز و متورم به‌ویژه در ساق پا
- بحران تیروتوکسیک که باعث تب، ضربان قلب سریع و هذیان‌گویی می‌شود (در موارد شدید)
کم‌کاری تیروئید در صورت درمان نشدن می‌تواند باعث بروز عوارض زیر گردد:
- بزرگ شدن تیروئید یا گواتر که ممکن است مشکلاتی در بلع و تنفس ایجاد کند
- بالا رفتن سطح کلسترول خون و خطر ابتلا به بیماری قلبی
- آسیب عصبی که باعث گزگز، بی‌حسی و درد در پاها و دست‌ها شود
- ناباروری
- نقایص مادرزادی
- سقط‌جنین یا زایمان زودرس
- مشکلات روانی مانند افسردگی
کلام آخر
اگر علائم مشکلات تیروئید دارید یا زمان زیادی است که آزمایش خون نداده‌اید، به راحتی می‌توانید از خدمات آزمایش و تفسیر آزمایش خون در منزل هومکا استفاده کنید. برای انجام آزمایش خون و ادرار تنها کافی است تا با شماره ۰۲۱۶۷۳۷۱ تماس بگیرید. هومکا انواع خدمات آزمایش در منزل را تحت پوشش بیمه پایه و تکمیلی ارائه می‌دهد.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
