شلی مفاصل؛ از تشخیص تا درمان

 

شلی مفاصل یک اختلال است که گاهی با درد اشتباه گرفته می‌شود. شلی مفاصل وقتی اتفاق  می‌افتد که  مفاصل بیش از حد منعطف شوند. برای بعضی از افراد این اختلال مسئله پزشکی نیست. برای مثال برای افرادی که رقص باله انجام می‌دهند یا افرادی که موسیقی می‌نوازند این مسئله مفید است زیرا این افراد به دامنه حرکتی بیشتری نیاز دارند. اما برای بسیاری از افراد این یک مشکل جدی است و باید درمان شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این اختلال با مقاله‌ای دیگر از مجله هومکا همراه باشید.

شلی مفاصل چیست؟

شلی مفاصل یا شلی لیگامان (Joint laxity) به معنی افزایش غیرطبیعی دامنه حرکتی مفاصل است که به علت نرمی بیش‌ازحد رباط‌ها و افزایش دامنه حرکتی آن‌ها ایجاد می‌شود. رباط‌ها به‌طور طبیعی استخوان‌ها را به بک‌دیگر متصل می‌کنند و باعث شکل گرفتن اسکلت بدن می‌شوند.

در حالت طبیعی، رباط‌ها به‌اندازه‌ای که اجازه راه رفتن و یا ایستادن را به شما بدهند انعطاف و استحکام دارند اما در عارضه شلی مفاصل به دلیل تغییر در بافت خارج سلولی، رباط‌ها بسیار شل می‌شوند و ممکن است تمامی مفاصل بدن ازجمله مفاصل زانوها، شانه‌ها، گردن و دست را تحت تأثیر قرار دهند.

این اختلال بیماری به‌حساب نمی‌آید چون در حالت عادی عارضه پایداری ایجاد نمی‌کند. درواقع نوع خفیف و متوسط آن که شایع‌ترین نوع شلی مفاصل است با گذر زمان برطرف می‌شود اما در موارد شدید آن امکان دردهای شدید، دررفتگی مفاصل و ناهنجاری‌های مفصلی وجود دارد. این اختلال هم در کودکان و هم در بزرگ‌سالان دیده می‌شود اما شیوع آن در کودکان بیشتر است و نیازهای مراقبتی بیشتری از طرف خانواده و اطرافیان لازم دارند.

شلی مفاصل در کودکان

به دلیل ایجاد نقص در تولید کلاژن که از ترکیبات اصلی رباط‌ها به شمار می‌آیند چنین اختلالی در مفاصل کودک ایجاد می‌شود. نقص شلی مفاصل حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد در میان کودکان شیوع دارد و سبب انعطاف بیش‌ازحد مفاصل می‌شود.

اگرچه اغلب کودکان مبتلا به این اختلال نوع خفیف آن را بروز می‌دهند و علائم و عوارض مشخصی ندارند اما در موارد شدیدتر، مشکلاتی همچون افتادن مکرر حین راه رفتن، دررفتگی پی‌درپی مفاصل، پیچ‌خوردگی مچ پا و آسیب به منیسک بروز می‌کند که نیاز به درمان دارد.

کودکانی که به این اختلال مبتلا هستند معمولاً در دوره رشد درد بیشتری را متحمل می‌شوند ازاین‌رو پزشکان توصیه‌های زیر را برای کاهش درد و بهبود سریع‌تر اختلال در کودکان پیشنهاد می‌کنند:

• برای کاهش درد مفاصل، مفصل و ناحیه اطراف آن را ماساژ داده و گرم نگه دارید تا گردش خون بهتری در موضع جریان یابد
• کودکان مبتلا باید به‌اندازه کافی استراحت کنند تا رباط‌ها و عضلات مفاصل دچار کشیدگی و پارگی نشوند
• استفاده از مچ‌بندهای پزشکی برای کاهش دامنه حرکات مفاصل مفید است

علائم شلی مفاصل چیست؟

علائم این اختلال بیشتر در مفاصل و یا عضلات نزدیک به مفاصل بروز می‌کند و شامل موارد زیر است:

• درد، بی‌حسی و حالت سوزن شدن مفاصل
• افتادن مکرر حین دویدن در کودکان ۲ تا ۷ سال
• اسپاسم عضلانی
• جراحت‌های مکرر مفاصل و یا دررفتگی آن‌ها
• افزایش دامنه حرکت مفاصل
• خم‌شدن غیرطبیعی انگشتان و زانوها

چه افرادی در معرض شلی مفاصل هستند؟

در کل به دلیل تفاوت‌های ژنتیکی افراد، میزان سختی و انعطاف رباط‌ها تفاوت‌های چشمگیری در افراد دارد اما در برخی شرایط این دامنه انعطاف وسیع‌تر شده و منجر به بروز شلی مفاصل می‌شود. شلی مفاصل می‌تواند خفیف، متوسط و یا شدید باشد.

پزشکان بر اساس مقیاس بیتون (Beighton) درجه این اختلال را تعیین می‌کنند. وب‌سایت webmd در مورد شاخص بیتون این‌گونه می‌گوید:

اگر شاخص بیتون شما بالا باشد به این معنی نیست که شما قطعا به شلی مفاصل مبتلا هستید. پزشک درکنار بررسی شرایط مختلف و معاینه‌های دیگر این اختلال را تشخیص می‌دهد. مشکل این تست این است که فقط چند مفصل را بررسی می‌کند و میزان حرکت بیش‌ازحد را به  شما نمی‌گوید.

در نوع خفیف و متوسط معمولاً میزان خم شدن و چرخش مفاصل محدود است و با انجام تمرینات مراقبتی قابل‌درمان خواهد بود. اما در برخی موارد تمام مفاصل بدن درگیر می‌شود و انعطاف و چرخش آن‌ها نیز غیرعادی است. در بیماری‌های زیر شلی مفاصل در شدیدترین حالت خود قرار دارند و عوارض متعددی در فرد مبتلا بروز می‌کند:

سندرم مارفان

یکی از بیماری‌های نادر ارثی است که در هر ۵۰۰۰ نفر یک نفر را درگیر می‌کند. در این بیماری بافت پیوندی ازجمله رباط‌های مفاصل دچار عارضه جدی هستند و ژن سازنده کلاژن قادر نیست کلاژن موردنیاز بافت‌ها را تأمین کند و به همین دلیل اندام‌های مختلفی همچون قلب، چشم، پوست، عروق خونی، ریه‌ها و رباط‌ها دچار بدشکلی و ناهنجاری می‌شوند. این افراد به دلیل ناهنجاری در مفاصل خود معمولاً بسیار لاغر هستند و قد، پاها و دست‌های بلندی دارند.

سندرم اهلر-دانلوس

یکی از بیماری‌های بافت پیوندی است که سبب بروز علائمی نظیر پوست ارتجاعی و مفاصل بسیار منعطف می‌شود. مورد شدیدتر این بیماری یعنی نشانگان عروقی اهلر-دانلوس منجر به تضعیف آئورت و عروق بدن می‌شود. همچنین دیواره روده بزرگ، عروق خونی و مجاری ادراری تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

شلی مفاصل چگونه درمان می‌شود؟

تشخیص زودهنگام و به‌موقع این اختلال در کودکان نقش بسزایی در پیشگیری از عوارض احتمالی آن دارد. پزشک ارتوپد با معاینه مفاصل بدن و ارزیابی محدوده حرکتی آن‌ها به درجه و شدت اختلال پی ‌می‌برد.

درصورتی‌که ناهنجاری در سنین کمتر از ۱۰ سالگی تشخیص داده شود با انجام مراقبت‌های لازم، ایجاد ناهنجاری و بدشکلی در مفاصل بدن به حداقل می‌رسد. معمولاً افراد مبتلا، نیاز به مصرف دارو ندارند و با رعایت توصیه‌های مراقبتی از سلامت مفاصل بهتری برخوردار خواهند شد. متداول‌ترین روش‌های درمانی در این اختلال به شرح زیر است:

• محدود کردن برخی فعالیت‌های بدنی مثل ژیمناستیک، ورزش‌های پرتابی و سایر ورزش‌هایی که آسیب به مفاصل را تشدید می‌کنند
• انجام تمریناتی که سبب تقویت عضلات پیرامون مفاصل می‌شود. شنا و برخی تمرینات آبی به تقویت ماهیچه‌ها و مفاصل کمک می‌کند
• گرم کردن بدن و عضلات قبل از هرگونه ورزش و فعالیت بدنی نظیر پرش‌های معمولی و یا بالا و پایین رفتن از پله‌ها
• در صورت صاف بودن کف پا از نوع پس پلانوس در افراد مبتلا و ناپدید شدن قوس کف پا، به مداخلات درمانی و در برخی موارد عمل جراحی نیاز است
• کفش‌های طبی مناسب با طراحی کفی مناسب می‌تواند از درد زانو و کمردرد در افراد مبتلا بکاهد
• برنامه غذایی حاوی مقادیر بالای کلسیم و ویتامین D و پرهیز مصرف غذاهای پرچرب می‌تواند به بهبود سریع‌تر بیماری در کودکان کمک کند

چه عواملی خطر ابتلا به شلی مفاصل را افزایش می‌دهند؟

صرف‌نظر از زمینه ژنتیکی که یکی از فاکتورهای مهم در ایجاد چنین اختلالی است، میزان شیوع شلی مفاصل در کودکان بیشتر از بزرگ‌سالان است و همچنین زنان نسبت به مردان در ابتلا به شلی مفاصل مستعدتر هستند چراکه عضلات و بافت پیوندی آن‌ها استحکام و قوام کمتری نسبت به مردان دارد.

ورزشکاران رشته‌های ژیمناستیک، گلف و پرتاب نیزه بیشتر به این اختلال دچار می‌شوند. زیرا در چنین ورزش‌هایی به دلیل تحمیل فشار مداوم و بیش‌ازحد به رباط‌ها و کشیدگی عضلانی، آسیب به مفاصل و عضلات پیرامون آن‌ها بیشتر است.

نتیجه‌گیری

شلی مفاصل با توجه به شیوع بالای آن در کودکان نیاز به تشخیص به‌موقع و انجام مراقبت‌های موردنیاز برای پیشگیری از هر نوع آسیب احتمالی به مفاصل دارد. شلی مفاصل بیشتر در سن ۲ تا ۷ سالگی دیده می‌شود برای درمان آن باید تمرینات کاردرمانی، انجام معاینات دوره‌ای ارتوپدی را انجام داد.

همچنین باید از فعالیت‌های آسیب‌رسان پیشگیری کرد. خوشبختانه در اغلب موارد شلی مفاصل کودکان از نوع خفیف و متوسط است و با افزایش سن تا حدود زیادی علائم آن بهبود پیدا می‌کند.