کتواسیدوز دیابتی چیست؟ + درمان کتواسیدوز
دیابت یکی از مشکلات مهم و جدی است که همه افراد را تهدید می‌کند. کتواسیدوز یکی از عوارض جدی ناشی از دیابت نوع یک و در موارد کمتری، دیابت نوع دو است. کتواسیدوز دیابتی زمانی ایجاد می‌شود که میزان قند و ماده‌ای به نام کتون در خون فرد بسیار بالا باشد. درصورتی‌که کتواسیدوز کنترل نشود می‌تواند منجر به اغما و حتی مرگ فرد شود. در ادامه راجع‌به کتواسیدوز دیابتی چیست و علائم آن بیشتر توضیح می‌دهیم. خواندن این مقاله به همه افراد به‌خصوص به افراد دیابتی توصیه می‌شود.
اگر قصد انجام آزمایش دیابت و یا هر تست دیگری را دارید، برای انجام آزمایش در منزل کلیک کنید.
فهرست مطالب
کتواسیدوز چیست؟
کتواسیدوز دیابتی که به‌عنوان DKA هم شناخته می‌شود، به شرایطی گفته می‌شود که در آن کتون که یک ماده اسیدی است، در خون فرد تجمع پیدا می‌کنند. این بیماری معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که برای مدت طولانی قند خون شما بالا باشد. کتواسیدوز دیابتی یک عارضه جدی دیابت است و می‌تواند زندگی و حیات فرد را تهدید کند. البته معمولاً ساعت‌ها طول می‌کشد تا به حد خطرناکی برسد.
کتواسیدوز در بارداری
کتواسیدوز دیابتی تقریباً در ۰٫۵ تا ۳ درصد از زنان باردار مبتلا به دیابت رخ می‌دهد. این عارضه بیشتر در زنان باردار مبتلا به دیابت نوع ۱ ایجاد می‌شود اما ممکن است در دیابت نوع ۲ در شرایط عفونت، تروما و دیگر عوامل تشدیدکننده مثل درمان با گلوکوکورتیکوئیدها با دوز بالا یا استفراغ به‌خصوص در افرادی که مستعد کتوز هستند، نیز رخ دهد. این عارضه در بارداری یک اورژانس مامایی بوده و می‌تواند منجر به هیپوکسی جنین، اسیدوز تهدیدکننده حیات و به‌ندرت مرگ‌ومیر شود.
کتواسیدوز در سالمندان
کتواسیدوز دیابتی معمولاً در افراد جوان‌تر در سنین کمتر از ۱۹ سال اتفاق می‌افتد. بااین‌حال کتواسیدوز در افراد مسن یک مشکل رایج است. شدت کتواسیدوز دیابتی در سالمندان با وجود بیماری‌های زمینه‌ای تغییر می‌کند و ممکن است با عوارض جدی دیگری مثل عفونت/سپسیس، انفارکتوس میوکارد و حوادث عروق مغزی همراه باشد.
علت کتواسیدوز دیابتی
همان‌طور که گفتیم کتواسیدوز دیابتی اغلب در مبتلایان به دیابت نوع یک ایجاد می‌شود. این عارضه به این دلیل اتفاق می‌افتد که بدن انسولین کافی برای پردازش قندها ندارد. وقتی انسولین کافی در بدن شما ساخته نشود سلول‌ها نمی‌توانند از قند موجود در خون برای تأمین انرژی استفاده کنند. در این شرایط سلول‌ها به جای قند از چربی به‌عنوان سوخت استفاده می‌کنند. در اثر سوزاندن چربی‌ها کتون تولید می‌شود که یک ماده اسیدی بوده و در طولانی‌مدت می‌تواند اسیدیته خون را بالا ببرد.
اگر بدن به تجزیه چربی‌ها ادامه بدهد، اسیدها در خون تجمع پیدا می‌کنند و این مقدار اضافی می‌تواند تعادل شیمیایی خون را تغییر داده و کل سیستم بدن را به هم بزند. همان‌طور که می‌دانید دلیل ایجاد دیابت نوع یک، عدم تولید انسولین در بدن فرد است، درنتیجه مبتلایان به دیابت نوع یک بیشتر از مبتلایان به دیابت نوع دو در معرض عارضه کتواسیدوز هستند.
عوامل خطر کتواسیدوز دیابتی کدام‌اند؟
عوامل خطر برای ابتلا به کتواسیدوز عبارت‌اند از:
- داشتن دیابت نوع ۱
- گرسنگی طولانی‌مدت
- ابتلا به عفونت‌ها
- عدم مصرف انسولین طبق دستور پزشک
- سن پایین (تحقیقات نشان می‌دهد که ۶۳ درصد از موارد کتواسیدوز در افراد زیر ۵۱ سال رخ می‌دهد)
- شوک فیزیولوژیک (یک وضعیت تهدیدکننده زندگی ناشی از قطع جریان خون)
- استرس عاطفی یا روانی
- بیماری‌های حاد قلبی عروقی، مانند حمله قلبی یا سکته مغزی
- ابتلا به بیماری حاد گوارشی، مانند پانکراتیت
- مصرف الکل یا مصرف مواد مخدر
- ابتلا به اختلال غذایی، مثل پرخوری عصبی
- برخی از بیماری‌های مربوط به غدد درون‌ریز، مانند سندرم کوشینگ (Cushing syndrome) و پرکاری تیروئید
- جراحی
- بارداری
داروها
برخی از داروها می‌توانند خطر کتواسیدوز دیابتی را افزایش دهند. این داروها عبارت‌اند از:
- برخی از داروهای اختلالات روانی مانند کلوزاپین (کلوزاریل)، اولانزاپین (زیپرکسا) و ریسپریدون (ریسپردال)
- کورتیکواستروئیدها
- دیورتیک‌های تیازیدی
افراد مستعد کتوز
اگرچه کتواسیدوز در افراد مبتلا به دیابت نوع دو کمتر شایع است، اما باز هم احتمال بروز این اتفاق وجود دارد. برخی از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ «مستعد کتوز» در نظر گرفته می‌شوند و در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به کتواسیدوز دیابتی هستند. این افراد عبارت‌اند از:
- افراد دارای اضافه وزن
- افراد میان‌سال
- مردان مبتلا به دیابت نوع ۲
اگر هر کدام از ویژگی‌های گفته‌شده را دارید، بهتر است با پزشک خود مشورت کرده و یک برنامه درمانی مناسب برای پیشگیری از کتواسیدوز دیابتی دریافت کنید.
علائم کتواسیدوز دیابتی
علائم کتواسیدوز دیابتی اغلب به‌سرعت و گاهی در عرض ۲۴ ساعت ظاهر می‌شوند. گاهی ممکن است در برخی از افراد این علائم، اولین علائم نشان‌دهنده ابتلا به دیابت در فرد باشند. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تشنگی و عطش زیاد
- تکرر ادرار
- درد معده
- خشکی دهان
- ضعف و احساس خستگی
- تنگی نفس
- سطوح بالای کتون در ادرار
با پیشرفت کتواسیدوز، علائم بیشتری ممکن است ظاهر شود:
- حالت تهوع یا استفراغ
- درد شکمی
- بروز دردهای عضلانی
- گیجی
- نفس با بوی استون یا بوی میوه‌ای
- صورت برافروخته و گرگرفته
- پوست خشک
- از بین رفتن هوشیاری که به‌عنوان غش یا سنکوپ شناخته می‌شود
علائم مشخص‌تر کتواسیدوز دیابتی موارد زیر هستند که در کیت‌های آزمایش خون و ادرار خانگی نشان داده می‌شوند:
- سطح قند خون بالا
- سطوح بالای کتون در ادرار
کتواسیدوز دیابتی یک اورژانس پزشکی است. اگر فکر می‌کنید علائم کتواسیدوز را دارید یا ممکن است آن‌ها را تجربه کنید، فوراً با اورژانس پزشکی تماس بگیرید.
میزان قند خون در کتواسیدوز دیابتی
در کتواسیدوز دیابتی سطح قند خون فرد بالای ۲۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است، ولی بدن انسولین کافی برای پردازش قند خون را نداشته و سلول‌ها به جای قند، به تجزیه چربی‌ها روی می‌آورند. البته گاهی میزان قند خون کمتر از ۲۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است و احتمال کتواسیدوز وجود دارد. این نوع از کتواسیدوز مرتبط با دیابت یوگلایسمیک [euDKA] بوده و زیاد شایع نیست.
کتواسیدوز دیابتی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک در هنگامی‌که به کتواسیدوز دیابتی مشکوک باشد، آزمایشاتی را برای تأیید وجود کتون در ادرار و پایش سطح قند خون شما را تجویز می‌کند. سایر آزمایش‌هایی که ممکن است پزشک برای تشخیص کتواسیدوز تجویز کند عبارت‌اند از:
- آزمایش بیوشیمی خون شامل ارزیابی پتاسیم و سدیم، برای ارزیابی عملکرد متابولیک
- سنجش گازهای خون شریانی برای تعیین اسیدیته
- فشار خون
- نوار قلب (ECG)
- رادیوگرافی قفسه سینه برای بررسی علائم عفونت‌هایی مانند ذات‌الریه
علائم آزمایشگاهی کتواسیدوز
علائم آزمایشگاهی کتواسیدوز دیابتی عبارت‌اند از:
- سطح گلوکز (قند) خون بالاتر از ۲۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (البته حتی اگر قند خون کمتر از ۲۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، امکان کتواسیدوز وجود دارد. این نوع کتواسیدوز مرتبط با دیابت اوگلیسمیک [euDKA] شناخته می‌شود و زیاد رایج نیست)
- PH خون کمتر از ۷٫۳ (اسیدوز)
- وجود کتون در ادرار یا خون
- سطح بی‌کربنات خون کمتر از ۱۸ میلی اکی‌والان در لیتر
به گفته‌ی healthline راه‌های زیادی برای جلوگیری از بروز کتواسیدوز دیابتی وجود دارد. پیشگیری از کتواسیدوز به معنی اجرای دقیق برنامه درمانی و مراقبت بیشتر است. برای پیشگیری از ابتلا به کتواسیدوز، به نکات زیر توجه کنید:
- برنامه درمانی خود را دنبال کنید. با مدیریت مناسب دیابت خود می‌توانید خطر ابتلا به DKA را کاهش دهید
- داروهای خود را طبق دستور مصرف کنید، حتی اگر احساس می‌کنید علائم کتواسیدوز از بین رفته‌اند
- طبق توصیه پزشک، قند خون خود را به‌طور مداوم ارزیابی کنید
- درباره تنظیم دوز انسولین مورد نیازتان بر اساس سطح فعالیت‌ها، بیماری‌ها یا عوامل دیگر مانند آنچه می‌خورید با پزشک خود صحبت کنید
- اگر قند خونتان بالاست و آزمایش خون یا ادرارتان وجود کتون‌ها را تشخیص داد، بهتر است ورزش نکنید. ورزش با قند خون بالا زمانی که دیابت دارید می‌تواند خطرناک باشد
درمان کتواسیدوز دیابتی
درمان کتواسیدوز معمولاً شامل ترکیبی از رویکردهای درمانی برای تعدیل سطح قند خون و انسولین است. رویکردهای درمانی برای کتواسیدوز دیابتی عبارت‌اند از:
درمان آنتی‌بیوتیکی
ابتلا به عفونت‌های مختلف می‌تواند احتمال بروز کتواسیدوز دیابتی را افزایش دهد. اگر کتواسیدوز درنتیجه یک عفونت یا بیماری باشد، پزشک از درمان آنتی‌بیوتیکی استفاده می‌کند.
جایگزینی مایعات
در این روش درمانی مایعات داخل وریدی (IV) برای کمک به آب‌رسانی به بدن تزریق می‌شوند. در طول کتواسیدوز دیابتی بدن معمولاً آب زیادی را از دست می‌دهد و کاهش آب بدن منجر به کاهش جریان خون در بدن می‌شود. به‌این‌ترتیب در بیمارستان جایگزینی مایعات برای بازیابی جریان خون انجام می‌شود.
جایگزینی الکترولیت‌ها
هنگامی‌که سطح انسولین بدن خیلی پایین باشد، سطح الکترولیت‌های بدن به طور غیرمعمول پایین می‌آید. الکترولیت‌ها، یک سری مواد معدنی دارای بار الکتریکی هستند که در عملکرد صحیح ارگان‌های بدن ازجمله قلب و اعصاب نقش مهمی بر عهده دارند. جایگزینی الکترولیت نیز معمولاً از طریق IV انجام می‌شود.
انسولین درمانی
انسولین به‌صورت وریدی تا زمانی که سطح قند خون به زیر ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر برسد، به فرد تزریق می‌شود. در حین دریافت انسولین تیم درمانی از شما چندین آزمایش خون می‌گیرند تا مشخص شود چه زمانی دیگر به تزریق انسولین نیازی ندارید.
کتواسیدوز و پتاسیم
جایگزینی مایعات و تزریق انسولین دو تا از مهم‌ترین رویکردهای درمانی در کتواسیدوز هستند که به سطح پتاسیم بدن تأثیر می‌گذارند و باعث کاهش بیش‌ازحد سطح آن می‌شوند. پتاسیم یکی از مهم‌ترین الکترولیت‌های بدن بوده و نقش‌های مهمی بر عهده دارد. کاهش سطح پتاسیم می‌تواند بر قلب، ماهیچه‌ها و حتی اعصاب تأثیر بگذارد. به همین دلیل در درمان کتواسیدوز دیابتی برای جلوگیری کاهش پتاسیم، جایگزینی الکترولیت‌ها و پتاسیم به عنوان بخشی از درمان تجویز می‌شوند.
رژیم غذایی کتواسیدوز دیابتی
همان‌طور که می‌دانید افراد مبتلا به دیابت برای کنترل شرایط بیماری خود باید یک سری نکات خاص و رژیم غذایی مخصوصی را دنبال کنند. افراد مستعد کتوز هم باید به دقت این نکات را در رژیم غذایی خود اجرا کنند. البته دیابت به این معنی نیست که شما دیگر نمی‌توانید غذاها و خوراکی‌های مورد علاقه‌تان را بخورید، پزشک یک برنامه غذایی دیابت مخصوص شما تدوین می‌کند که شامل اکثر غذاها است و فقط باید از مصرف زیاد خوراکی‌های مضر مانند گوشت‌های فرآوری شده اجتناب کنید.
سخن پایانی از هومکا
در این مقاله راجع به یکی از مهم‌ترین عوارض دیابت نوع یک، یعنی کتواسیدوز دیابتی و علائم آن صحبت کردیم. اگر در اطرافیان خود فردی مبتلا به دیابت را می‌شناسید، این مطلب را با او به اشتراک بگذارید.
دیابت یکی از مشکلات مهمی است که جامعه انسانی را تهدید می‌کند و تعداد مبتلایان به دیابت روز به روز در حال افزایش است. از دیابت به عنوان یک قاتل خاموش یاد می‌شود زیرا علائم مشخصی ندارد و فرد تنها در صورتی متوجه بیماری خود می‌شود که آزمایش قند خون بدهد. برای آزمایش قند خون در منزل هومکا می‌توانید با شماره ۲۱۶۷۳۷۱ تماس بگیرید و یا اینجا کلیک کنید.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
