ایدز چیست؟ + دانستنی‌های مهم در مورد ویروس HIV

وقتی صحبت از اچ آی وی می‌شود یعنی سیستم ایمنی بدن دچار نقص عملکرد شده است. عامل بروز این بیماری نوعی ویروس است. این ویروس به گلبول‌های سفید خون حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برند. گلبول‌های سفید به‌نوبه خود دارای انواع مختلفی بوده که هریک از آن‌ها وظیفه خاصی را بر عهده دارند. ویروس ایدز نوعی گلبول سفید به نام «لنفوسیت‌ها» را تحت تأثیر قرار می‌دهد. وجود آن‌ها در مبارزه با عفونت بسیار اهمیت دارد. وقتی آن‌ها از بین می‌روند، بدن نمی‌تواند برابر بیماری‌های مختلف از خود مقاومت نشان دهد. به همین دلیل هر میکروبی تهدیدی جدی برای سلامت بدن است.

بیماری ایدز

ایدز مرحله آخر عفونت HIV است و زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به دلیل عفونت ویروسی به شدت آسیب دیده باشد. در صورت تشخیص به‌موقع و شروع روند درمان، اکثر افراد مبتلا به HIV به ایدز مبتلا نمی‌شوند زیرا مصرف داروهای HIV طبق تجویز، پیشرفت بیماری را متوقف می‌کند. اما اگر فرد مبتلا تحت درمان قرار نگیرد و یا اینکه داروهای تجویزشده اثربخش نباشند فرد پس از مدتی وارد مرحله ایدز می‌شود. خصوصیات مرحله ایدز به صورت زیر است:

• تعداد سلول‌های CD۴ کمتر از ۲۰۰ سلول در هر میلی‌متر مکعب خون است. در هر فرد سالم با سیستم ایمنی طبیعی، تعداد CD۴ بین ۵۰۰ تا ۱۶۰۰ سلول در میلی‌متر مکعب است
• به دلیل ضعف سیستم ایمنی انواع عفونت فرصت‌طلب در فرد بروز می‌کند

افراد مبتلا به ایدز چقدر زنده می‌مانند؟ اگر فرد مبتلا به ایدز تحت درمان ایدز قرار نگیرد امید به زندگی وی ۳ سال خواهد بود و اگر به یک بیماری فرصت‌طلب نیز مبتلا شده باشد، امید به زندگی او به حدود ۱ سال کاهش می‌یابد. حتی در آخرین مرحله HIV یعنی در مرحله ایدز با مصرف داروها می‌توان فرد را از خطر جدی نجات داد. این داروها با توقف تکثیر ویروس، تعادل را تا حدودی به سیستم ایمنی بازمی‌گردانند.

عامل بیماری به DNA سلول‌ها نفوذ می‌کند، به همین دلیل درمان قطعی برای ایدز وجود ندارد. شیوه‌هایی که در حال حاضر به‌عنوان درمان این بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرند، تنها به کاهش عوارض کمک کرده و پیشرفت بیماری را کنترل می‌کنند؛ بنابراین تا به امروز بشر نتوانسته است دارویی را تهیه کند تا این ویروس به‌طور کامل از بدن خارج شود.

تفاوت HIV و ایدز چیست؟

ویروس HIV به‌عنوان دشمن سیستم ایمنی انسان شناخته می‌شود چراکه به‌محض ورود به بدن به سلول‌های CD۴ که نوعی از سلول‌های T کمک‌کننده (Helper T cells) هستند، حمله می‌کند. این ویروس با ورود به این سلول‌ها در آنجا تکثیرشده و پس از مدتی سلول را از بین می‌برد و خود و ویروس‌های تکثیرشده از سلول خارج می‌شوند و به سراغ سلول بعدی می‌روند.

به همین ترتیب، به‌مرورزمان این ویروس اغلب سلول‌های CD۴ سیستم ایمنی را نابود می‌کند به‌طوری‌که سیستم ایمنی در یک سراشیبی و افول قرار می‌گیرد. زمانی که سیستم ایمنی توان اولیه خود را از دست بدهد یارای مقابله با عفونت‌ها و بیماری‌ها را از دست خواهد داد. اگر HIV تحت درمان قرار نگیرد سیستم ایمنی توان خود را از دست می‌دهد و فرد به یک بیماری به نام سندرم نقص ایمنی اکتسابی معروف به ایدز مبتلا می‌شود. در مرحله ایدز، سیستم ایمنی ضعیف‌تر از آن است که بتواند در برابر باکتری‌ها، ویروس‌‌ها و یا قارچ‌ها واکنش مثبتی از خود نشان دهد.

بدون درمان، امید به زندگی در مرحله ایدز حدود ۳ سال است اما با درمان ضد رتروویروسی، HIV را می‌توان به‌خوبی مدیریت کرد و امید به زندگی تقریباً مشابه فردی خواهد شد که به HIV مبتلا نشده است. تخمین زده می‌شود که ۱٫۲ میلیون آمریکایی در حال حاضر به HIV مبتلا هستند و از هر ۷ نفر ۱ نفر نمی‌داند که به این ویروس مبتلا شده است.

راه‌های انتقال HIV

راه‌های انتقال ایدز متفاوت است. HIV از طریق انواع مایعات بدن مانند خون، مایع منی، شیر مادر و ترشحات واژن منتقل شود. HIV همچنین در دوران بارداری و زایمان از مادر به فرزند منتقل می‌شود. لازم به یادآوری است که HIV از طریق تماس معمولی روزمره مانند بوسیدن، در آغوش گرفتن، دست دادن و آب و غذا منتقل نمی‌شود.

توجه به این نکته مهم است که افراد مبتلا به HIV که داروهای ART مصرف می‌کنند و ویروس در بدنشان سرکوب شده است HIV را به شریک جنسی خود منتقل نمی‌کنند. بنابراین درمان به‌موقع با داروهای ART نه‌تنها در بهبود افراد مبتلا به HIV موثر است بلکه برای جلوگیری از انتقال HIV نیز ضروری به شمار می‌رود.

چگونه HIV تبدیل به ایدز می‌شود؟

ویروس HIV بلافاصله پس از ورود به بدن سیستم ایمنی را هدف قرار می‌دهد و آن را پس از گذر سالیان خلع سلاح می‌کند. در صورت عدم درمان این روند مخرب منجر به مستعد شدن فرد به انواع بیماری‌های عفونی و بعضی از انواع سرطان می‌شود. همان‌طور که ویروس در بدن پیشروی می‌کند و تعداد نواده‌های خود را افزایش می‌دهد به همان نسبت تعداد سلول‌های CD۴ سیستم ایمنی رو به کاهش می‌رود.

هرچه تعداد سلول‌های CD۴ کمتر شود به آخرین مرحله HIV یعنی ایدز نزدیک‌تر می‌شویم. اما چه ارتباطی بین سلول‌های CD۴ و ایدز وجود دارد؟ برای پاسخ به این سوال خوب است بدانیم که سلول‌های CD۴ از کلیدی‌ترین گلبول‌های سفید خون در مقابله با انواع باکتری‌ها و ویروس‌ها هستند و اگر سیستم ایمنی این سپر دفاعی خود را از دست بدهد توان مبارزه با انواع عفونت‌ها رو به افول می‌رود. این اتفاق ناخوشایند و تلخ در مرحله ایدز (AIDS) یعنی پیشرفته‌ترین مرحله عفونت HIV رخ می‌دهد به‌طوری‌که سیستم دفاعی آنچنان تضعیف می‌شود که در فرد مبتلا به ایدز انواع بیماری‌های گوارشی، پوستی و عصبی بروز می‌کند.

ویروس ایدز چقدر زنده می‌ماند؟

ویروس ایدز خارج از بدن بسیار شکننده است و طول عمر زیادی ندارد. از بین رفتن آن در محیط خارج از بدن همیشگی است، یعنی دوباره فعال نمی‌شود؛ بنابراین تا زمانی که این ویروس به هر دلیلی وارد بدن نشود،‌ نمی‌تواند عامل تهدیدکننده‌ای برای انسان باشد. البته مدت‌زمان زنده‌بودن این ویروس در خارج از بدن انسان،‌ به فاکتورهای متعددی بستگی دارد.

از جمله اینکه این ویروس در کدام‌یک از مایعات بدن وجود دارد؟ در خون یا ترشحات جنسی؟ حجم این ترشحات چقدر است؟ تعداد ویروس‌ها چقدر است؟ شرایط محیطی مانند دما، نور، رطوبت چگونه است؟ خوشبختانه پوست سالم مهم‌ترین سد دفاعی در برابر سرایت این بیماری است. تا زمانی که پوست سالم باشد،‌ این ویروس به‌سختی می‌تواند راهی برای ورود به بدن پیدا کند. بنابراین اگر پوست سالم با ترشحات آلوده در تماس باشد، نمی‌توان ادعا کرد که فرد به بیماری مبتلا شده است.

از نظر دمایی باید گفت این ویروس در برابر حرارت مقاومت نداشته و در دمای بالای ۶۰ درجه از بین می‌رود، اما در سرما مقاومت بهتری از خود نشان می‌دهد.در قطره خون خشک‌شده که دمای آن به ۴ درجه می‌رسد، این ویروس تا یک هفته می‌تواند زنده بماند. عمر این ویروس در سرنگ آلوده به خون حدود چهار هفته است. این ویروس در محیطی با میزان اسیدیته بین ۷ تا ۸ می‌تواند زنده بماند.

علائم ایدز

دوره عفونت حاد

علائم ایدز بسته به مرحله عفونت متفاوت است. اگرچه افراد مبتلا به HIV از همان اوایل آلودگی ناقل به حساب می‌آیند و پتانسیل انتقال بیماری به سایرین را دارند اما بسیاری از آن‌ها تا مرحله ایدز از بیماری خود آگاه نمی‌شوند. در چند هفته اول پس از عفونت اولیه، ممکن است علائمی مشابه آنفولانزا ازجمله تب، سردرد، بثورات پوستی یا گلودرد بروز کند اما پس از مدتی این علائم نیز برطرف می‌شوند و به همین دلیل فرد به وجود بیماری شک نمی‌کند.

در این مرحله اصطلاحاً «بار ویروسی» اچ آی وی در بدن زیاد بوده و احتمال انتقال بیماری از فرد آلوده به دیگران افزایش می‌یابد. آزمایش‌هایی که تحت عنوان تست‌های آنتی‌بادی HIV هستند،‌ همیشه نمی‌توانند در این مرحله بیماری را تشخیص دهند. سندروم عفونت حاد HIV می‌تواند با علائم زیر همراه باشد. شدت، نوع و تعداد علائم در هر فردی متفاوت است:

• راش‌های پوستی
• تب و لرز
• سردرد
• احساس خستگی
• گلودرد
• تعرق شبانه
• کاهش اشتها
• دردهای عضلانی
• اسهال
• زخم‌هایی که در اندام‌های تناسلی یا قسمت‌های مختلف سیستم گوارشی مانند دهان و مری وجود دارند

اما همان‌طور که عفونت به‌صورت چراغ خاموش و به‌تدریج سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند با نزدیک شدن به مرحله ایدز علائم و نشانه‌هایی مانند تورم غدد لنفاوی، کاهش وزن، تب، اسهال و سرفه بروز کند. اگر در این مرحله اقدامات درمان صورت نگیرد در مدت کوتاهی بیمار وارد فاز پیشرفته HIV یعنی مرحله ایدز می‌شود و علائم  انواع بیماری‌های شدید مثل سل، مننژیت، عفونت‌های باکتریایی و سرطان‌های لنفوم و سارکوم ظاهر می‌شوند.

علائم دوره نهفتگی HIV

شش هفته پس از مرحله عفونت، بیماری وارد مرحله دوم یعنی دوران نهفتگی می‌شود. در این حالت بیماری علامت خاصی از خود نشان نمی‌دهد اما ویروس در بدن وجود داشته، فعال است و سلول‌های ایمنی بدن را از بین می‌برد. این یعنی ایمنی بدن روز به روز در حال کاهش است و فرد اطلاعی از آن ندارد. این مرحله می‌تواند تا ده سال به طول بیانجامد. زمان که میزان سلول‌های دفاعی بدن کاهش می‌یابند، بیماری به مرحله سوم و نهایی خود می‌رسد.

گاهی اوقات افراد در این مدت‌زمان به بیماری‌های دیگری نیز مبتلا می‌شوند. این امر سرعت ضعیف شدن سیستم ایمنی را افزایش می‌دهد و درنتیجه بیماری خیلی سریع‌تر پیشرفت خواهد کرد. در این مرحله با استفاده از داروهای ART می‌توان پیشرفت بیماری را به‌طور قابل‌توجهی کند کرد. منظور از داروهای ART همان درمان ضد ویروسی است. در طی آن از داروها به‌صورت ترکیبی استفاده می‌شود. این داروها منجر به درمان بیماری نمی‌شوند اما امید به زندگی  در بیماران را افزایش خواهد داد.

مرحله سوم بروز بیماری ایدز

در مرحله سوم، سیستم ایمنی بدن تضعیف شده و بیماری ایدز بروز می‌کند. این مرحله می‌تواند با علائم زیر همراه باشد:

• کاهش سریع وزن
• تب مکرر یا تعریق زیاد شبانه
• خستگی شدید و بدون دلیل
• تورم طولانی‌مدت غدد لنفاوی در نواحی زیر بغل، کشاله ران یا گردن
• اسهالی که بیش از یک هفته طول بکشد
• زخم‌هایی که در دهان، مقعد یا اندام تناسلی به وجود می‌آیند
• پنومونی یا همان ذات‌الریه
• لکه‌های قرمز، قهوه‌ای، صورتی یا ارغوانی رو یا زیر پوست یا داخل دهان، روی بینی یا پلک‌ها
• از دست دادن حافظه
• بروز افسردگی و سایر اختلالات عصبی

به گفته‌ی وب‌سایت womenshealth هر فرد می‌تواند با فاصله گرفتن از شرایط پرخطر احتمال ابتلای خود به HIV را کاهش دهد. اقدامات کلیدی برای پیشگیری از HIV عبارت‌اند از:

• استفاده از کاندوم: استفاده از کاندوم‌های لاتکس مردانه هنگام رابطه جنسی موثرترین راه برای پیشگیری از ابتلا به HIV و سایر بیماری‌های مقاربتی محسوب می‌شود
• انجام آزمایش HIV: انجام آزمایشات HIV و بیماری‌های مقاربتی برای تشخیص زودهنگام و درمان به موقع ضروری است
• دوری از رفتارهای پرخطر: افرادی که شرکای جنسی متعددی دارند بیشتر در معرض انواع بیماری‌های مقاربتی ازجمله HIV هستند. همچنین اعتیاد به مواد مخدر از دیگر رفتارهای پرخطری است که شما را در معرض انواع بیماری‌ها قرار می‌دهد

تشخیص ایدز

HIV را می‌توان از طریق آزمایش‌ ایدز شناسایی کرد. آزمایشات تشخیصی جدیدتر قادرند در مدت زمان کمتری نتایج را ارائه دهند و این موضوع به تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع بیماری نسبت به گذشته کمک کرده است. معمولاً ۲۸ روز پس از ابتلا، سطح آنتی‌بادی‌های ضد HIV خون به حدی می‌رسد که در آزمایش خون قابل‌تشخیص خواهند بود.

فاصله روز ابتلا تا روز ۲۸ را دوره پنجره می‌گویند و درواقع زمانی است که سطح آنتی‌بادی‌های HIV در خون بسیار اندک است به‌طوری‌که اگر در دوره پنجره آزمایش انجام شود احتمال منفی کاذب بودن آن زیاد است. اما پس از دوره پنجره مقدار ویروس و آنتی‌بادی‌ها در بدن افزایش می‌یابد و آزمایش می‌تواند به‌طور قطعی ابتلای فرد به HIV را نشان دهد. پس از تشخیص مثبت و قبل از شروع درمان لازم است یک بار دیگر جهت تشخیص قطعی آزمایش تکرار شود تا هرگونه خطای احتمالی در آزمایش رد شود. انواع    به شرح زیر است.

تست آنتی‌بادی سریع

زمانی که بدن تحت حمله ویروس قرار می‌گیرد، شروع به ساختن پادتن و آنتی‌بادی می‌کند. در این آزمایش خونی آنتی‌بادی‌های HIV اندازه‌گیری می‌شوند. به این تست سریع گفته می‌شود زیرا نتیجه کمتر از ۳۰ دقیقه پس از آزمایش آماده می‌شود. بهترین زمان برای انجام این تست ۲۳ تا ۹۰ روز پس از قرار گرفتن در معرض HIV است. برای این تست از آزمایش خون و ترشحات دهانی استفاده خواهد شد. از این آزمایش تحت عنوان تست الایزا نیز یاد می‌شود. تست الایزا ضریب اطمینان بالایی دارد و نسبت به سایر آزمایش‌های ایدز قیمت بهتری دارد.

اگر نتیجه تست مثبت باشد، برای تأیید نتیجه، آزمایش دوباره تکرار خواهد شد. چنانچه نتیجه تست دوم منفی باشد، پس از گذشت سه ماه باید دوباره آزمایش تکرار شود. اگر نتیجه سومین تست منفی باشد، فرد سالم بوده و به ویروس اچ ای وی مبتلا نشده است. در صورتی که نتیجه سومین تست مثبت باشد برای بررسی‌های بیشتر انجام تست وسترن بلات توصیه خواهد شد.

تست وسترن بلات

از آنجا که انجام این تست هزینه بیشتری دارد، در موارد خاص از آن استفاده خواهد شد. انجام این تست در کنار آزمایش الایزا، ضریب اطمینان آن را به بیش از ۹۹ درصد می‌رساند.

تست سریع آنتی‌بادی/آنتی ژن

این نوع آزمایش خونی که فقط در آزمایشگاه انجام می‌شود به‌عنوان تست نسل چهارم شناخته می‌شود. این نوع آزمایش هم آنتی‌بادی‌ها و هم‌سطح آنتی‌ژن p۲۴ را اندازه‌گیری می‌کند. بهترین زمان برای انجام این آزمایش ۱۸ روز پس از قرار گرفتن در معرض احتمالی ویروس است.

آزمایش اسید نوکلئیک (NATs)

آزمایش اسید نوکلئیک (NAT) میزان ویروس را در نمونه خون اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش نسبت به سایر روش‌های آزمایش HIV گران‌تر است و معمولاً زمانی تجویز می‌شود که یک فرد به‌طور بالقوه در معرض HIV قرار گرفته باشد. بهترین زمان برای انجام این آزمایش ۱۰ روز پس از مواجهه احتمالی با HIV است.

تست خانگی

اکثر کیت‌های تست خانگی بر پایه تشخیص آنتی‌بادی استوار هستند. بسته به نوع کیت نمونه‌گیری برای انجام تست شامل موارد زیر است:

• نمونه سواب از دهان
• نمونه خون از انگشت
• آزمایش ادرار

بهترین زمان برای انجام تست خانگی ۹۰ روز پس از مواجهه احتمالی با ویروس HIV است.

تست HIV-PCR

این تست نسبت به آزمایش الایزا از هزینه بیشتر برخوردار بوده و در طی آن ژن ویروس شناسایی خواهد شد. این تست با ضریب اطمینان ۹۵ درصد وجود بیماری را تأیید می‌کند. با استفاده از آن  DNA ویروس در خون تشخیص داده می‌شود.

مناسب‌ترین زمان آزمایش ایدز

مناسب‌ترین زمان برای تست ایدز دو تا شش هفته پس از احتمال آلوده شدن به ویروس در نظر گرفته می‌شود؛ یعنی اگر رفتار جنسی پرخطر داشتید، یا به هر دلیلی با ترشحات فرد آلوده در تماس بوده‌اید یا از سرنگ آلوده استفاده کرده‌اید، لازم است دو تا شش هفته بعد از آن اقدام به انجام تست ایدز نمایید. پس از آن احتمالاً بعد از گذشت سه ماه،‌ دوباره انجام تست به شما پیشنهاد خواهد شد. برای انجام آزمایش HIV لازم نیست شرایط خاصی مانند ناشتا بودن را رعایت کنید.

جواب آزمایش ایدز چند روز طول می‌کشد؟

معمولاً نتیجه آزمایش‌های آنتی‌بادی، وسترن بلات و تست HIV-PCR پس از گذشت چند روز اعلام می‌شود. استفاده از روش POC برای تشخیص پادتن نیز رایج است. در این حالت یک قطره خون به‌عنوان نمونه از انگشتان فرد گرفته می‌شود و وجود پادتن اچ ای وی در خون بررسی می‌شود. نتیجه تست  Rapid HIV test در حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه اعلام خواهد شد. این تست‌ها معمولاً در مواقع اورژانسی و با هدف غربالگری انجام می‌شوند.

واکسن ایدز

هنوز برای پیشگیری از ایدز، واکسن مؤثری ساخته نشده است. داشتن رفتارهای جنسی متعدد و پرخطر و همچنین استفاده از سرنگ‌های مشترک از مهم‌ترین راه‌های انتقال این بیماری به شمار می‌آیند. سؤال مهم این است که از عمر ویروس ایدز سال‌ها می‌گذرد، پس چرا در طی این سال‌ها واکسنی برای پیشگیری از این بیماری ساخته نشده است؟ واقعیت این است که کشورهای متعددی برای ساخت واکسن ایدز هزینه و زمان زیادی را صرف کرده‌اند، اما هیچ‌کدام از واکسن‌های ارائه‌شده نتوانسته‌اند از بروز بیماری جلوگیری کنند. آنتی‌بادی‌هایی که از طریق این واکسن‌ها در بدن تولید می‌شود، قادر به ایجاد ایمنی نیستند. همچنین از آنجایی که ایدز موجب کاهش سیستم ایمنی می‌شود، بیماری‌های دیگری مانند عفونت قارچی واژن نیز در اثر رابطه جنسی نامطمئن ممکن است به وجود بیاید.

توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.