سردرد در بارداری چیست؟ علائم، تشخیص و درمان
سردرد در بارداری اتفاقی نسبتا شایع است؛ اما خوشبختانه در بیشتر موارد، با گذشت زمان و پیشرفت بارداری، این سردردها کاهش یافته یا به‌کلی از بین می‌روند. اگرچه این سردردها معمولا خطری برای جنین به همراه ندارند، اما مطمئنا می‌توانند برای شما آزاردهنده و ناخوشایند باشند. با این حال، گاهی اوقات سردرد می‌تواند نشانه‌ای از یک وضعیت جدی‌تر به نام پره اکلامپسی (مسمویت بارداری) باشد که در صورت عدم نظارت و درمان به موقع، ممکن است به عوارض جدی منجر شود. در این مقاله قصد داریم به معرفی کامل سردرد بارداری پرداخته، علت‌های آن را بررسی کرده و بهترین روش‌های درمان آن را معرفی نماییم.
سردرد در بارداری چیست؟
در سه ماهه اول بارداری، بدن شما با دو تغییر عمده یعنی افزایش ناگهانی سطح هورمون‌ها و بالا رفتن حجم خون روبرو می‌شود. این دو تغییر اساسی، هر دو می‌توانند دلیلی برای بروز سردردهای مکرر در بارداری باشند. همچنین عواملی مانند استرس، حالت‌های نامناسب بدن و حتی تغییرات بینایی نیز می‌توانند به تشدید این سردردها دامن بزنند. علاوه بر موارد ذکر شده، عوامل زیر نیز می‌توانند علت سردرد بارداری باشند:
- کم خوابی
- افت قند خون
- کم آبی بدن
- قطع مصرف کافئین
- استرس (ناشی از تغییرات گسترده)
سردرد اوایل بارداری به خصوص در سه ماهه اول، می‌تواند در پی علائمی مانند تهوع، استفراغ و کم‌آبی ناشی از ویار بارداری ظاهر شود. اما در سه ماهه سوم بارداری، اغلب سردردها به دلیل حالت‌های نادرست بدن و فشار ناشی از وزن اضافی ایجاد می‌شوند. علاوه بر این، در سه ماهه سوم، سردرد می‌تواند نشانه‌ای از پره اکلامپسی نیز باشد که نیازمند مداخله فوری پزشکی است.
در مقاله‌ای در سایت معتبر پزشکی Verywellhealth ذکر شده است:
«وقتی سردرد در دوران بارداری با سرگیجه، تاری دید یا نقاط کور همراه باشد، وقت آن است که با متخصص زنان و زایمان یا ارائه دهنده خدمات درمانی خود تماس بگیرید. این موارد می‌تواند علائم پره اکلامپسی باشد؛ وضعیتی که معمولا بعد از هفته بیستم بارداری رخ می‌دهد.»
متن انگلیسی:
When a headache during pregnancy is accompanied by dizziness, blurred vision, or blind spots, it’s time to call your obstetrician or healthcare provider. These could be symptoms of preeclampsia, a condition that usually occurs after the 20th week of pregnancy.
تفاوت سردرد پریودی و بارداری
سردرد پریودی معمولا ناشی از کاهش سطح هورمون استروژن پیش از قاعدگی است؛ با این حال، این سردردها معمولا با شروع خونریزی قاعدگی از بین می‌روند. این سردردها همچنین می‌توانند با گرفتگی عضلات و شکم که معمولا یک یا دو روز قبل از قاعدگی رخ می‌دهد همراه باشند؛ این درد عموما به محض شروع قاعدگی کاهش می‌یابد و تا پایان دوره پریود به طور کامل از بین می‌روند.
اما در دوران بارداری، تغییرات هورمونی به همراه افزایش حجم خون در سه ماهه نخست می‌توانند موجب بروز سردرد در بارداری شوند. همان‌طور که گفتیم از دیگر علائم شناخته‌شده سردرد در این دوره می‌توان به خستگی و فشار روی چشم‌ها، تهوع و گرفتگی بینی اشاره کرد.
مطالعه بیشتر: علائم بارداری پنهان چیست؟
انواع سردرد در بارداری
انواع سردرد در بارداری بر اساس علت ایجاد آن‌ها، به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
- سردردهای اولیه: که خود سردرد، مشکل اصلی محسوب می‌شود.
- سردردهای ثانویه: که در آن سردرد، نشانه‌ای از یک بیماری یا مشکل پزشکی دیگر است.
بسیاری از بانوان باردار در دوران بارداری یا هفته‌های اول پس از زایمان سردرد را تجربه می‌کنند. اغلب این موارد از نوع سردردهای اولیه هستند و نگرانی کمتری ایجاد می‌کنند. با این حال، مطالعات نشان می‌دهند که بروز سردردهای ثانویه در میان افراد باردار ممکن است بیش از آنچه قبلا تصور می‌شد، شایع باشد. بین ۳۵ تا ۴۲ درصد از بانوان باردار که برای سردرد به دنبال درمان می‌روند، مبتلا به سردرد ثانویه تشخیص داده می‌شوند.
به طور کلی، انواع شایع سردرد بارداری بر اساس شکل بروز عبارتند از:
| دردی که حس می‌کنید نواری دور سرتان کشیده شده یا دردی که در گردن و شانه‌ها احساس می‌شود. این نوع سردرد در دوره بارداری شایع است و حدود ۲۶ درصد از سردردها را شامل می‌شود. | |
| سردرد میگرن | دردی که ساعت‌ها و گاهی روزها طول می‌کشد و ممکن است با تاری دید، جرقه‌های نور، حساسیت به نور، تهوع و استفراغ همراه باشد. میگرن می‌تواند نشانه‌هشداردهنده‌ای از بروز عوارض باشد. |
| سردردهای سینوسی | درد یا احساس فشار در اطراف پیشانی، گونه‌ها و چشم‌ها که معمولا همراه با گرفتگی بینی است. |
| سردردهای خوشه‌ای | دردی که معمولا اطراف یک چشم یا یک طرف سر احساس می‌شود؛ اغلب شب‌ها شما را از خواب بیدار می‌کند و به صورت دوره‌ای ظاهر می‌شود. این نوع سردرد در بارداری نسبتا نادر است. |
| سردردهای رعدآسا | دردی ناگهانی و بسیار شدید که در کمتر از یک دقیقه به اوج خود می‌رسد؛ حداقل پنج دقیقه طول می‌کشد و می‌تواند باعث بی‌حسی و اختلال در بینایی، صحبت کردن و راه رفتن شود. |
علائم سردرد در بارداری
سردردهای بارداری بسته به علت وقوع و شکل بروز می‌توانند با علائم مختلفی ظاهر شوند. برخی از علائمی که ممکن است در کنار سردرد تجربه کنید عبارتند از:
- سردردهای ضربان‌دار
- تهوع و استفراغ
- حساسیت به نور
- تاری دید و درد چشم
- احساس درد به صورت نواری دور سر
- اختلال در بینایی و صحبت کردن
- گرفتگی بینی، اشک چشم و افتادگی پلک
مطالعه بیشتر: همه چیز در مورد علائم بارداری
تشخیص سردرد در بارداری
سردردهای بارداری در بسیاری از موارد نیازی به بررسی پزشکی ندارند و با روش‌های خانگی یا مصرف استامینوفن قابل درمان هستند؛ با این حال، در موارد حاد یا وجود سایر علائم لازم است از نظر وجود علل زمینه‌ای مانند پره اکلامپسی مورد بررسی قرار گیرید. پزشکان معمولا از روش‌های زیر برای بررسی علت سردرد در بارداری استفاده می‌کنند:
- معاینه بالینی و بررسی علائمی مانند استفراغ، تاری دید، افزایش ناگهانی وزن، درد در قسمت بالایی و راست شکم و تورم در دست‌ها و صورت
- بررسی فشار خون
- انجام آزمایش خون برای بررسی تعداد پلاکت‌ها
- آزمایش ادرار برای بررسی وجود پروتئین
درمان سردرد در بارداری
برای درمان سردرد در بارداری بدون مصرف دارو، می‌توانید روش‌های زیر را امتحان کنید:
- شناسایی محرک‌ها: اگر غذاها یا بوهای خاصی در گذشته باعث سردرد شما شده‌اند، سعی کنید از آن‌ها دوری کنید. بهتر است یک دفترچه یادداشت برای سردرد داشته باشید و تمام عواملی که به نظر می‌رسد سردرد شما را آغاز می‌کنند، در آن ثبت کنید.
- فعالیت بدنی منظم: فعالیت بدنی مانند پیاده‌روی روزانه یا سایر ورزش‌های هوازی ملایم را در برنامه روزانه خود بگنجانید.
- مدیریت استرس: برای مقابله با استرس، راه‌های مناسبی پیدا کنید. برای مثال، با یک دوست صحبت کنید یا زمانی را به انجام یک سرگرمی مورد علاقه خود اختصاص دهید. اگر احساس می‌کنید استرس زیادی دارید، با یک روانشناس مشورت کنید.
- تمرین تکنیک‌های آرام‌بخش: روش‌هایی مانند تنفس عمیق، مدیتیشن، یوگا یا ماساژ را امتحان کنید. اگر ماساژ می‌گیرید، به پهلو دراز بکشید، نه روی شکم؛ همچنین مطمئن شوید که ماساژور از بارداری شما مطلع است.
- وعده‌های غذایی منظم: وعده‌های غذایی خود را در زمان‌های مشخصی مصرف کنید و از یک رژیم غذایی متعادل پیروی نمایید. این کار می‌تواند به پیشگیری از سردرد کمک کند. نوشیدن مایعات کافی مانند آب نیز بسیار مهم است.
- الگوی خواب منظم: داشتن یک برنامه خواب منظم بسیار موثر است؛ زیرا کم خوابی می‌تواند در بروز سردرد در بارداری نقش داشته باشد.
- فیزیوتراپی: حالت نادرست بدن، به ویژه در مراحل پایانی بارداری، می‌تواند عامل بروز سردرد باشد. تقویت عضلات گردن و شانه‌ها از طریق فیزیوتراپی می‌تواند به مقابله با این مشکل کمک کند.
مطالعه بیشتر: درمان سردرد چگونه انجام می‌شود؟
بهترین دارو برای سردرد در بارداری
بیشتر زنان باردار می‌توانند به طور ایمن از استامینوفن برای درمان سردردهای گاه‌به‌گاه استفاده کنند. پزشک شما ممکن است داروهای دیگری را نیز پیشنهاد دهد. اما همواره قبل از مصرف هرگونه داروی جدید یا درمان گیاهی، با پزشک مشورت کنید تا از بی‌خطر بودن آن برای شما و فرزندتان مطمئن شوید.
همچنین ضروری است از مصرف برخی از مسکن‌ها مانند داروهای حاوی کدئین و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، جز در مواردی که پزشک تجویز کند، پرهیز کنید.
درمان سردرد میگرن در بارداری
اگر استامینوفن به درمان سردرد میگرن در بارداری کمکی نکرد و به داروی قوی‌تری نیاز دارید، باید با پزشک خود در مورد امکان مصرف کدئین مشورت کنید. در مواردی که این داروها نیز موثر واقع نشوند، ممکن است در برخی شرایط استفاده از قرص سوماتریپتان برای شما مجاز باشد. توجه داشته باشید که این دارو اگرچه در داروخانه‌ها موجود است، ولی تنها با نسخه پزشک قابل خرید است. تاکید می‌شود که پیش از مصرف هرگونه دارو در دوران بارداری، حتما با پزشک خود مشورت کنید.
نکته مهم: استفاده از سم بوتولینوم نوع A (بوتاکس) برای پیشگیری از میگرن در دوران بارداری منع مصرف دارد.
آیا سردرد در بارداری خطرناک است؟
اگرچه سردرد در بارداری در اغلب موارد طبیعی است و جای نگرانی ندارد؛ اما در مواردی که سردرد ناشی از علل ثانویه باشد، ممکن است خطرناک باشد. در این موارد ضروری است که به پزشک مراجعه کنید:
۱- سردرد ناشی از پره اکلامپسی
پره اکلامپسی از بیماری‌های دوران بارداری است که می‌تواند از هفته بیستم ظاهر شود. این بیماری می‌تواند به اندام‌هایی مانند کبد و کلیه‌ها صدمه وارد کند و موجب کاهش پلاکت‌های خون شود که نقش مهمی در فرآیند لخته شدن خون دارند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد بانوان بارداری که همزمان دچار فشار خون بالا و سردرد هستند، هفده برابر بیشتر در معرض عوارض جدی مانند پره اکلامپسی قرار دارند.
اگر این عارضه درمان نشود، ممکن است به اکلامپسی (Eclampsia) تبدیل گردد که با تشنج و در مواردی کما و نابینایی همراه است. هر دو این شرایط بسیار خطرناک هستند و حتی می‌توانند برای جان مادر و جنین تهدیدکننده باشند. این موارد، نیاز به مراجعه به پزشک و درمان فوری دارند.
۲- سردرد ناشی از فشار درون‌جمجمه‌ای بدون علت مشخص
این عارضه بیشتر در افرادی با وزن بالا و در نیمه اول بارداری (معمولا قبل از هفته بیستم بارداری) رخ می‌دهد. این حالت به دلیل افزایش فشار مایع مغزی نخاعی اطراف مغز ایجاد شده و با نشانه‌هایی مانند سردرد ظاهر می‌شود.
این عارضه نوعی نادر از سکته مغزی است که کمتر از ۱ درصد از کل موارد سکته را تشکیل می‌دهد؛ اما حدود ۲ درصد از سکته‌های دوران بارداری را شامل می‌شود. بیشترین خطر در سه ماهه آخر بارداری و بلافاصله پس از زایمان وجود دارد.
۳- سردرد ناشی از انقباض عروق مغزی برگشت‌پذیر
این سندرم در دوره پس از زایمان شایع‌تر است و سردرد ناگهانی و شدید از نشانه‌های اصلی آن محسوب می‌شود. ممکن است نشانه‌های سکته مغزی ظاهر شوند که معمولا برگشت‌پذیر هستند؛ با این حال در برخی موارد ممکن است منجر به آسیب دائمی یا مرگ شود.
مطالعه بیشتر: سردرد سمت چپ سر
پیشگیری از سردرد در بارداری
بسیاری از روش‌هایی که در بالا برای درمان سردردهای خفیف در بارداری معرفی شدند، می‌توانند در پیشگیری از سردرد در بارداری نیز موثر باشند. برای مثال، اقدامات زیر می‌توانند بسیار کمک‌کننده باشند:
- افزایش زمان استراحت: ساعات خواب و استراحت خود را بیشتر کنید.
- تامین آب بدن: در طول روز به میزان کافی آب و مایعات بنوشید.
- رژیم غذایی متعادل: از یک برنامه غذایی سالم و کامل پیروی کنید.
- استراحت چشمی: در فواصل منظم، نگاه خود را از صفحه نمایشگر (موبایل، کامپیوتر و تلویزیون) بردارید.
- زمان گذاشتن برای آرامش: تا حد امکان به خود استراحت دهید و برای کسب آرامش، روش‌هایی مانند تمرینات ذهنی یا پیاده‌روی را در برنامه روزانه خود بگنجانید.
- پرهیز از محرک‌های میگرن: از عواملی مانند شکلات، گوشت کنسرو شده، پنیر کهنه و استرس که می‌توانند میگرن شما را تحریک کنند، پرهیز کنید.
مطالعه بیشتر: بارداری بدون دخول
برای سردرد در بارداری چه بخوریم؟
رعایت یک رژیم غذایی مناسب و متعادل، می‌تواند به کاهش سردرد در بارداری کمک کند. برای داشتن یک برنامه غذایی مناسب، به نکات زیر توجه کنید:
- تغذیه منظم: حذف وعده‌های غذایی ممکن است محرک سردرد باشد. سعی کنید وعده‌های غذایی اصلی و میان وعده‌های مغذی را در فواصل منظم مصرف کنید. غذاهای کامل و کم‌فرآوری شده مانند میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، لبنیات کم‌چرب، پروتئین‌های بدون چربی و چربی‌های سالم را انتخاب کنید.
- نوشیدن مایعات کافی: کم آبی بدن می‌تواند عامل بروز سردرد باشد. نوشیدن آب و سایر مایعات در طول روز می‌تواند از شروع سردرد جلوگیری کند. در دوران بارداری، مصرف روزانه ۸ تا ۱۲ لیوان آب توصیه می‌شود.
- مصرف مکمل‌ها: اگرچه تحقیقات در این زمینه محدود است، اما مکمل‌های کوآنزیم Q10، ریبوفلاوین، منیزیم، ویتامین D و امگا ۳ برای پیشگیری از سردرد به ویژه میگرن توصیه می‌شوند؛ اما در مورد مصرف این مکمل‌ها و دوز مصرفی با پزشک خود مشورت کنید.
- آجیل و مغزیجات: مغزها و دانه‌های خوراکی، با دارا بودن مقادیر فراوان منیزیم هم در پیشگیری و هم در تسکین سردرد نقش موثری بازی می‌کنند. کمبود این ماده معدنی مهم می‌تواند با بروز میگرن و سردردهای تنشی یا ناشی از استرس در ارتباط باشد.
- زنجبیل: زنجبیل با خواص ضدالتهابی طبیعی، اغلب برای درمان حالت تهوع و سردردهای تنشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
توصیه می‌شود در موارد زیر حتما به پزشک مراجعه کنید:
- پیش از مصرف هر گونه دارویی
- اگر روش‌های معرفی شده در بالا تاثیری در درمان سردردتان نداشت.
- اگر سردردهایتان شدیدتر یا مکرر شده‌اند.
- اگر سردردی متفاوت از الگوی معمول خود تجربه می‌کنید.
- اگر سردرد شما با علائمی مانند تاری دید، افزایش ناگهانی وزن، درد در قسمت بالایی و راست شکم و تورم در دست‌ها و صورت همراه است.
جمع بندی
سردرد در بارداری به خصوص در سه ماهه اول، پدیده‌ای شایع بوده که غالبا ناشی از تغییرات هورمونی، افزایش حجم خون و عواملی مانند خستگی، کم آبی و استرس است. اکثر این سردردها از نوع اولیه (تنشی یا میگرنی) هستند که معمولا بی‌خطرند و با پیشرفت بارداری به ویژه در سه ماهه دوم کاهش می‌یابند. با این حال، می‌توان با دوری از برخی غذاها، خواب مناسب، توجه به قند خون و همچنین اصلاح سبک زندگی، آن‌ها را کنترل کرد.
اگرچه بیشتر سردردها خطری جدی محسوب نمی‌شوند، اما بعضی سردردها می‌توانند نشانه بیماری‌های جدی‌تری مانند پره اکلامپسی باشند که با علائمی مانند تاری دید، درد شکم و ورم ناگهانی همراه است. درمان سردردهای بارداری معمولا با روش‌های غیردارویی آغاز می‌شود و در صورت نیاز، مصرف استامینوفن با مجوز پزشک مجاز است. در صورت تشدید سردرد یا عدم بهبود با روش‌های معرفی شده لازم است با پزشک مشورت کنید. برای دریافت راهنمایی بیشتر می‌توانید با هومکا تماس بگیرید و با کارشناسان ما صحبت کنید.
سوالات متداول
۱- سردرد در بارداری و جنسیت جنین چه ارتباطی دارند؟
هیچ ارتباط علمی ثابتشدهای بین سردرد بارداری و جنسیت جنین وجود ندارد. این یک باور عامیانه است و علت سردرد معمولا تغییرات هورمونی و فیزیولوژیکی بارداری است.
۲- سردرد اوایل بارداری چگونه است؟
سردرد در اوایل بارداری معمولا از نوع تنشی یا میگرنی است و به دلیل افزایش سریع هورمون‌ها و حجم خون ایجاد می‌شود. این سردردها اغلب خفیف تا متوسط هستند و با پیشرفت بارداری بهبود می‌یابند.
۳- سردرد بارداری از کی شروع میشه؟
سردردهای بارداری اغلب در سه ماهه اول و به همراه تغییرات هورمونی شروع می‌شوند. این سردردها ممکن است با ورود به سه ماهه دوم کاهش یافته یا از بین بروند.
۴- بهترین روش درمان سریع سردرد بارداری چیست؟
برای تسکین سریع، دراز کشیدن در یک محیط تاریک و ساکت و استفاده از کمپرس سرد روی پیشانی می‌تواند موثر باشد. مصرف استامینوفن ساده با مجوز پزشک نیز یک روش سریع است.
۵- استفاده از شیاف برای سردرد در بارداری مجاز است؟
استفاده از شیاف مسکن مانند شیاف استامینوفن تنها باید با تجویز پزشک انجام شود. خوددرمانی با سایر شیاف‌ها مانند شیاف دیکلوفناک (به خصوص بعد از هفته ۳۲) به دلیل عوارض احتمالی به شدت ممنوع است.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
