سندرم تخمدان پلی کیستیک یا تنبلی تخمدان چیست؟ + علائم و روش درمان
تنبلی تخمدان یا همان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، بین ۶ تا ۱۳ درصد از زنان را در سنین باروری را درگیر می‌کند. اما نگران‌کننده این است که بعضی از آمارها می‌گویند تا ۷۰ درصد از مبتلایان به این بیماری هیچگاه تشخیص داده نمی‌شوند! این اختلال به عنوان شایع‌ترین علت عدم تخمک‌گذاری و یکی از عوامل مهم در ناباروری زنان شناخته میشود؛ به همین دلیل یک چالش جدی محسوب میشود که همه زنان باید در مورد آن آگاهی داشته باشند.
این بیماری، با عوارض زیاد و مزمنی همراه است که هم بر سلامت جسمی و هم بر سلامت روانی زنان تاثیر می‌گذارد. اگرچه این اختلال تا حدودی جنبه ارثی هم دارد، اما علائم و عوارض آن در نژادها و اقوام گوناگون، متفاوت است. در این مقاله به معرفی این بیماری، علائم، نحوه تشخیص و درمان آن آشنا می‌شویم.
سندرم تخمدان پلی کیستیک یا تنبلی تخمدان چیست؟
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یا تنبلی تخمدان یکی از شایع‌ترین اختلالات هورمونی در زنان جوان (۱۵ تا۴۴ ساله) محسوب میشود که تعداد قابل توجهی از زنان را درگیر می‌کند. تخمدان‌ها در این شرایط به جای عملکرد منظم ماهانه، دچار نوعی اختلال و بی نظمی هورمونی می‌شوند.
در شرایط طبیعی، تخمک‌گذاری ماهانه توسط هورمون‌های FSH و LH کنترل میشود. FSH باعث رشد فولیکول‌ها (کیسه‌های حاوی تخمک) میشود و LH آزاد شدن تخمک بالغ را تحریک می‌کند. این اندام‌ها باید با ترشح مناسب هورمون‌های زنانه و مقدار کمی هورمون مردانه، سیکل قاعدگی را تنظیم کنند؛ اما در PCOS این تعادل به هم می‌خورد.
در این بیماری، فولیکول‌های تخمدان به جای رشد و آزادسازی یک تخمک سالم ماهانه، به صورت کیست‌های کوچک و متعدد باقی می‌مانند و فضای تخمدان را پر می‌کنند. این کیست‌ها در واقع تخمک‌های نارس هستند که هرگز به بلوغ نمی‌رسند. نتیجه این فرآیند معیوب، ایجاد پریودهای نامنظم، افزایش هورمون‌های مردانه و همان طور که در تصاویر تنبلی تخمدان مشخص است، ظاهر شدن کیست‌های متعدد در سونوگرافی است.
وبسایت معتبر mayoclinic در ارتباط با تنبلی تخمدان اینگونه بیان می‌کند:
Polycystic ovary syndrome (PCOS) is a problem with hormones that happens during the reproductive years. If you have PCOS, you may not have periods very often. Or you may have periods that last many days.
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) نوعی اختلال هورمونی است که در زمان باروری زنان رخ می‌دهد. اگر به این سندرم مبتلا باشید، ممکن است پریود نامنظم داشته باشید. گاهی هم پریودها طولانی‌تر از حد معمول ادامه پیدا می‌کنند.
مطالعه بیشتر: علت پریود نامنظم
انواع تنبلی تخمدان چیست؟
این بیماری معمولا بر اساس عامل ایجادکننده و علائم ظاهری، به ۴ دسته تقسیم میشود که عبارتند از:
۱- مقاوم به انسولین
این شایع‌ترین نوع PCOS است که با مقاومت به انسولین مشخص میشود. وقتی بدن به انسولین مقاوم میشود، می‌تواند منجر به:
- افزایش تولید آندروژن: آندروژن‌ها هورمونی مردانه هستند که می‌توانند باعث رشد موهای زائد، آکنه و پریود نامنظم شوند.
- تخمدان پلی‌کیستیک: تخمدان حاوی کیست‌های کوچک زیادی میشود که می‌توانند در تخمک‌گذاری اختلال ایجاد کنند.
۲- تنبلی تخمدان التهابی
التهاب خفیف مشخصه این نوع سندرم تخمدان پلی کیستیک است. این التهاب می‌تواند باعث مقاومت به انسولین و عدم تعادل هورمونی شود.
۳- PCOS با علت پنهان
در این نوع، علت اصلی بیماری واضحا مشخص نیست و تشخیص آن می‌تواند چالش‌برانگیز باشد؛ زیرا آزمایش‌های رایج ممکن است ناهنجاری‌های واضحی را نشان ندهند.
۴- اختلال ناشی از قرص پیشگیری
نوعی از این بیماری، می‌تواند پس از قطع قرص‌های پیشگیری از بارداری هورمونی ایجاد شود. این اختلال به این دلیل است که بدن ممکن است به زمان نیاز داشته باشد تا تعادل هورمونی خود را دوباره تنظیم کند.
تفات تنبلی تخمدان خفیف و شدید
خفیف و شدید بودن این بیماری معمولا با عوارض و علائمی که ایجاد می‌کند مشخص میشود. به طور کلی، علائم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. به عنوان مثال، موهای زائد خفیف طبیعی است و تشخیص اینکه چه زمانی در زنان مبتلا تخمدان پلی‌کیستیک خفیف غیرطبیعی میشود، دشوار است. از طرف دیگر، زنان مبتلا به نوع شدید ممکن است رشد موهای زائد، ناباروری و چاقی قابل توجهی داشته باشند.
علائم همچنین ممکن است در طول سال‌ها تغییر کنند. به عنوان مثال، آکنه ممکن است در میانسالی کمتر مشکل‌ساز شود اما رشد موهای زائد می‌تواند بیشتر قابل توجه باشد. تصور میشود که از هر ۱۰ زن، حدود ۱ نفر مبتلا به تنبلی تخمدان است؛ اما شاید بیشتر از این نیز باشد؛ زیرا برخی از زنان با علائم خفیف به دنبال هیچ ارزیابی یا درمانی نمی‌روند.
علائم تنبلی تخمدان
این بیماری نشانه‌های بسیار گوناگونی از خود بروز می‌دهد که هر کدام می‌توانند به نحوی کیفیت زندگی بیمار را تحت تاثیر قرار دهند. شایع‌ترین علائم تنبلی تخمدان این بیماری شامل موارد زیر است:
- اختلالات پریود: بسیاری از بیماران با بی‌نظمی شدید در سیکل ماهانه خود مواجه می‌شوند. این مشکل گاهی به صورت قطع کامل قاعدگی یا خونریزی‌های بسیار شدید ظاهر میشود.
- رشد موهای زائد: حدود ۷۰ درصد بیماران دچار رشد غیرعادی موها در صورت، قفسه سینه و شکم خود می‌شوند. این علامت یکی از واضح‌ترین نشانه‌های افزایش هورمون‌های مردانه است.
- مشکلات پوستی: جوش‌های زیاد و مقاوم به درمان، به خصوص در پشت کمر، سینه و صورت از دیگر نشانه‌ها به ویژه از علائم تنبلی تخمدان در دخترهای جوان است
- تغییر رنگ پوست: ممکن است لکه‌های تیره در چین‌های بدن مانند گردن، زیر بغل و کشاله ران ظاهر شود.
- چاقی: بین ۴۰ تا ۸۰ درصد مبتلایان به تخمدان پلی کیستیک با مشکل جدی در کنترل وزن خود مواجه هستند. این افزایش وزن معمولا باعث افزایش چربی در شکم و پهلو میشود.
- ایجاد کیست: در معاینات سونوگرافی، تخمدان‌ها بزرگتر از حد طبیعی به نظر می‌رسند و کیست‌های زیادی در آن‌ها دیده میشود.
- ریزش مو: برخی بیماران نیز با ریزش موی سر، شروع تاسی یا نازک شدن موها مواجه می‌شوند.
- ناباروری: این سندرم اصلی‌ترین علت ناباروری در زنان محسوب میشود. مشکل در تخمک‌گذاری منظم، احتمال بارداری را به طرز قابل توجهی کاهش می‌دهد.
علت تنبلی تخمدان چیست؟
علت دقیق ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک هنوز به طور دقیق مشخص نیست؛ اما ثابت شده است که عوال زیر در بروز آن نقش دارند:
۱- مقاومت به انسولین
انسولین هورمونی است که لوزالمعده تولید می‌کند و به سلول‌ها کمک می‌کند از قند خون استفاده کنند. وقتی سلول‌ها به انسولین مقاوم می‌شوند، سطح قند خون افزایش یافته و بدن انسولین بیشتری ترشح می‌کند. این انسولین اضافی می‌تواند تولید هورمون‌های مردانه (آندروژن) را افزایش دهد و تخمک‌گذاری را مختل کند. از نشانه‌های مقاومت به انسولین می‌توان به لکه‌های تیره پوستی پشت گردن، زیر بغل و کشاله ران، افزایش اشتها و چاقی اشاره کرد.
۲- التهاب خفیف
در تنبلی تخمدان التهابی، نوعی التهاب خفیف اما مزمن وجود دارد که باعث واکنش گلبول‌های سفید و تحریک تخمدان‌ها برای تولید آندروژن میشود. این وضعیت در طولانی مدت می‌تواند منجر به مشکلات قلبی-عروقی شود.
۳- عوامل ارثی
بررسی‌ها نشان می‌دهد برخی ژن‌ها ممکن است با PCOS مرتبط باشند. سابقه خانوادگی وجود این بیماری، احتمال ابتلا را در شما افزایش می‌دهد.
۴- آندروژن اضافی
در این بیماری، تخمدان‌ها مقدار زیادی هورمون مردانه تولید می‌کنند که این امر موجب اختلال در تخمک‌گذاری میشود. تخمک‌ها به طور منظم رشد نکرده و آزاد نمی‌شوند. آندروژن (Androgen) اضافی همچنین باعث رشد موهای زائد و آکنه میشود.
راه های تشخیص تنبلی تخمدان (از کجا بفهمیم تخمدان پلی کیستیک داریم)
تشخیص تخمدان پلی کیستیک به کمک چند روش در کنار هم انجام میشود و هیچ آزمایش اختصاصی برای آن وجود ندارد. پزشک معمولا روش‌ها زیر را تجویز می‌کند و از ترکیب نتایج آن‌ها، در مورد وجود این بیماری اظهار نظر می‌نماید:
- ابتدا معاینه فیزیکی دقیق برای بررسی علائم ظاهری تنبلی مانند رشد موهای زائد، آکنه یا لکه‌های تیره پوستی انجام میشود.
- سپس سوابق پزشکی بیمار و خانواده او از نظر سابقه این بیماری یا مشکلات مرتبط با آن بررسی میشود.
- معاینه لگن برای ارزیابی علائم افزایش هورمون‌های مردانه و بررسی اندازه تخمدان‌ها انجام میشود.
- سونوگرافی لگن برای شناسایی کیست‌های تخمدانی و بررسی ضخامت آندومتر (پوشش داخلی رحم) تجویز میشود.
- آزمایش خون برای اندازه‌گیری میزان هورمون‌ها و رد کردن سایر اختلالات هورمونی انجام میشود.
روش های درمان تخمدان پلی کیستیک
اگرچه این بیماری هنوز به شکل قطعی درمان مشخصی ندارد. اما روش‌های زیر می‌توانند تا حدود زیادی علائم و عوارض آن را کنترل نمایند:
۱- داروهای پیشگیری از بارداری
قرص‌های پیشگیری از بارداری و سایر داروها می‌توانند به تنظیم پریود و درمان علائم تنبلی تخمدان مانند رشد موهای زائد و آکنه کمک کنند. مصرف روزانه پروژستین می‌تواند:
- تعادل هورمونی طبیعی را بازگرداند
- تخمک‌گذاری را تنظیم کند
- علائمی مانند رشد موهای زائد را کاهش دهد
- از سرطان آندومتر پیشگیری کند
این هورمون‌ها به صورت قرص، چسب یا حلقه واژینال موجود هستند.
۲- متفورمین
متفورمین برای درمان دیابت نوع ۲ استفاده می‌گردد. این دارو با تنظیم میزان انسولین به درمان علائم تخمدان پلی کیستیک کمک می‌کند. تحقیقات نشان داده است که استفاده از قرص متفورمین برای تنبلی تخمدان در کنار رژیم غذایی و ورزش، می‌تواند به کاهش وزن، تنظیم قند خون و منظم کردن چرخه قاعدگی طبیعی کمک کند.
۳- کلومیفن
کلومیفن (Clomiphene Citrate) یا کلومید نوعی داروی باروری است که می‌تواند به درمان تنبلی تخمدان و افزایش شانس بارداری کمک کند. البته توجه داشته باشید که کلومیفن احتمال دوقلوزایی و چندقلوزایی را افزایش می‌دهد.
۳- داروهای رفع موهای زائد
همان‌طور که گفتیم، سندرم تخمدان پلی کیستیک باعث رویش موهای درشت در بدن زنان میشود. چند درمان مختلف، می‌تواند به از بین بردن موهای ناخواسته یا توقف رشد آن‌ها کمک کند. استفاده کرم افلورنیتین (وانیقا) می‌تواند رشد مو را کند می‌کند. همچنین لیزر موهای زائد و الکترولیز می‌توانند موهای ناخواسته روی صورت و بدن را از بین ببرند.
۴- جراحی
اگر سایر درمان‌ها باعث بهبود نشود، می‌توان از جراحی برای بهبود شرایط باروری استفاده کرد. در جراحی، سوراخ‌هایی با استفاده از لیزر یا سوزن نازک گرم، در تخمدان ایجاد میشود تا تخمک‌گذاری را به حالت طبیعی بازگرداند.
بهترین قرص برای تنبلی تخمدان
همان‌طور که گفتیم، داروهای مختلفی برای کاهش علائم و عوارض این بیماری تجویز میشود. بهترین قرص برای تنبلی تخمدان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- قرص اورژانسی
- پروژستین (Progestin) برای تعادل هورمونی
- متفورمین (برای تعادل قند خون)
- کلومیفن (Clomiphene Citrate) تحریک تخمک‌گذاری
- دوفاستون (Duphaston) برای درمان اختلالات قاعدگی
- گلوکوفاژ (تنظیم قند خون)
البته مصرف این داروها برای درمان تخمدان پلی کیستیک باید با مشورت پزشک انجام شود و مصرف خودسرانه آن‌ها توصیه نمی‌شود.
خطرات و عوارض تنبلی تخمدان (سندرم تخمدان پلی کیستیک)
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک می‌تواند عوارض متعددی ایجاد کند؛ ثابت شده است چاقی و اضافه وزن که در بسیاری از بیماران دیده میشود، می‌تواند اغلب عوارض آن را بدتر کند. به طور کلی، عوارض این بیماری عبارتند از:
- ناباروری به دلیل مشکلات تخمک‌گذاری
- دیابت بارداری یا فشار خون بالا در دوران حاملگی
- افزایش خطر سقط جنین یا زایمان زودرس
- بیماری کبد چرب غیرالکلی (تجمع چربی در کبد)
- سندرم متابولیک (ترکیب خطرناک فشار خون بالا، قند خون بالا و چربی خون غیرطبیعی)
- ابتلا به دیابت نوع ۲ یا پیش‌دیابت
- آپنه خواب (مشکلات تنفسی هنگام خواب)
- مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب و اختلالات خوردن
- افزایش خطر سرطان آندومتر (پوشش داخلی رحم)
ارتباط سندرم تخمدان پلی کیستیک و بارداری
به طور رایج، تنبلی تخمدان با ایجاد اختلال در چرخه قاعدگی طبیعی، شانس بارداری را کاهش می‌دهد. آمارها نشان می‌دهد ۷۰ تا ۸۰ درصد زنان مبتلا به تخمدان پلی کیستیک، با مشکلات ناباروری مواجه هستند. این شرایط نه فقط بر باروری تاثیر می‌گذارد، بلکه ممکن است عوارضی را در دوران بارداری نیز ایجاد نماید.
زنان مبتلا به این اختلال، دو برابر بیشتر از دیگران در معرض زایمان زودرس قرار دارند. همچنین خطر سقط جنین، فشار خون بالا و دیابت بارداری در این زنان افزایش می‌یابد. با این همه، کاهش وزن و کنترل قند خون می‌تواند تا حدود زیادی شانس بارداری بدون چالش را افزایش دهد. اگر قصد باردار شدن دارید، لازم است تحت نظر پزشک متخصص زنان قرار بگیرید و مراقبت‌های قبل از بارداری را به دقت دنبال نمایید.
مطالعه بیشتر: علائم بارداری
آیا امکان جلوگیری از تنبلی تخمدان وجود دارد؟
در حال حاضر هیچ روش ثابت شده‌ای برای جلوگیری از تنبلی تخمدان وجود ندارد؛ اما می‌توان با انجام برخی راهکارهای ساده، علائم آن را کاهش داد و از عوارضش جلوگیری کرد. مهم‌ترین روش‌هایی که می‌توانید انجام دهید شامل موارد زیر است:
- انتخاب رژیم غذایی سالم و مغذی
- انجام منظم فعالیت‌های ورزشی
- حفظ وزن مناسب با بدن خود
جمع بندی
تنبلی تخمدان، نوعی بیماری هورمونی است که می‌تواند باعث ایجاد کسیت‌های متعدد در تخمدان زنان شود و از تخمک‌گذاری طبیعی جلوگیری کند. این بیماری می‌تواند با عوارض متعدد دیگری مانند موهای زائد مردانه، تغییرات خلق و خو، پریود نامنظم، مشکلات پوستی، چاقی و… همراه باشد. معمولا پزشکان برای تشخیص دقیق‌تر این بیماری انجام آزمایش‌های هورمونی را تجویز می‌کنند. چنانچه به انجام این آزمایش‌ها نیاز دارید، می‌توانید با استفاده از خدمات آزمایش در منزل هومکا، هرگونه آزمایش پزشکی را در آرامش منزل خود انجام دهید. برای ثبت درخواست یا راهنمایی بیشتر، کافی است با هومکا تماس بگیریرد.
سوالات متداول
۱- تنبلی تخمدان از چی به وجود میاد؟
اگرچه علت دقیق آن مشخص نیست؛ اما عواملی مانند دیابت، التهاب خفیف، هورمون آندورژن اضافی و عامل‌های ژنتیکی می‌توانند در ایجاد آن موثر باشند.
۲- آیا تنبلی تخمدان ارثی است؟
بله؛ مشخص شده است افرادی که در خانواده خود سابقه این بیماری را داشته‌اند، شانس بیشتری برای ابتلا به آن دارند.
۳- تنبلی تخمدان از چه سنی شروع میشه؟
این اختلال معمولا می‌تواند زنان را در محدوده سنی باروری (۱۵ تا ۴۴) سالگی درگیر نماید.
۴- آیا تنبلی تخمدان باعث ناباروری میشود؟
این بیماری با ایجاد کیست‌های متعدد در تخمدان، می‌تواند مانع تخمک‌گذاری عادی شود و شایع‌ترین علت ناباروری در زنان محسوب می‌گردد.
۵- تنبلی تخمدان باعث ریزش مو میشود؟
بله در مواردی این بیماری می‌تواند با ریزش و نازک شدن موها همراه باشد.
۶- تنبلی تخمدان چگونه تشخیص داده میشود؟
این بیماری معمولا به کمک روش‌های متعددی مانند بررسی علائم و سوابق، آزمایش خون، سونوگرافی و معاینه لگن تشخیص داده میشود
۷- برای تنبلی تخمدان چه بخوریم؟
انتخاب رژیم غذایی سالم و کم کالری و پرهیز از مواد چرب، شیرین و فرآوری شده به تعادل وزنی شما و در نتیجه کاهش علائم این بیماری کمک می‌کند.
۸- سریعترین درمان تنبلی تخمدان چیست؟
درمان قطعی برای آن وجود ندارد؛ اما داروهای پیشگیری از بارداری، متفورمین، کلومیفن و قرص گلوکوفاژ برای تنبلی تخمدان تجویز می‌شوند.
توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.
