زخم مری چیست؟ + روش‌های درمان زخم مری
زخم مری نوعی زخم گوارشی دردناک است که در قسمت پایین مری، در محل اتصال آن با معده بروز می‌کند. مری درواقع لوله گوارشی است که گلو را به معده متصل می‌کند. این نوع زخم اغلب به دلیل عفونت هلیکوباکتر پیلوری ایجاد می‌شود، البته گاهی دلیل زخم مری مربوط به رفلاکس اسید و زخم ناشی از اسید معده است. در سایر موارد، بعضی از عفونت‌های ویروسی و مخمری نیز در پیدایش چنین زخمی تأثیرگذار هستند. اگرچه زخم مری معمولاً دردناک است اما خوشبختانه مصرف داروها و اصلاح سبک زندگی در بهبود بیماری تأثیر قابل‌توجهی دارند.
علت بروز زخم مری
در گذشته، تصور می‌شد که زخم مری ناشی از استرس یا غذاهای تند است اما امروزه روشن است که اگرچه این عوامل در تشدید علائم نقش دارند اما عامل اولیه بروز عارضه زخم مری نیستند. در بیشتر موارد، زخم مری بر اثر عفونت هلیکوباکتر پیلوری ایجاد می‌شود. این باکتری به پوشش مخاطی مری متصل شده و با تکثیر خود به لایه و روکش مخاطی دستگاه گوارش آسیب می‌زند. این روند مخرب باعث می‌شود که سلول‌های لایه‌های زیرین در معرض اسید معده قرار گیرند.
در موارد کمتری بیماری مزمن “رفلاکس معده به مری (GERD)” نیز در بروز این عارضه نقش دارد. افرادی که به مشکل رفلاکس معده دچار هستند به دلیل نقص دریچه معده، اسید معده هرازگاهی به مری وارد شده و به‌تدریج باعث از بین بردن روکش مخاطی آن می‌شود. سبک زندگی نامناسب مثل سیگار کشیدن، مصرف الکل و استفاده زیاد از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن نیز در آسیب به مخاط مری تأثیر دارند و این موضوع به‌ویژه برای افرادی که زمینه ژنتیکی زخم معده دارند، حائز اهمیت است.
بعضی از قرص‌ها و کپسول‌ها ممکن است موجب تحریک ناحیه مری شوند. برای مثال قرص پتاسیم اگر با آب کم بلعیده شود و یا بلافاصله پس از مصرف دارو دراز بکشید می‌تواند منجر به تحریک دیواره مری شود. یکی از نکات مهم در مصرف دارو این است که قرص و کپسول را با آب کافی مصرف کنید تا از باقی ماندن آن در مری جلوگیری شود. در درصد کمتری از موارد، به‌ویژه در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند زخم مری ممکن است ناشی از سایر عفونت‌های باکتریایی، قارچی یا ویروسی باشد، ازجمله:
- اچ‌آی‌وی
- مخمر کاندیدا
- ویروس هرپس سیمپلکس
- سیتومگالوویروس
علائم زخم مری
شایع‌ترین علامت زخم مری درد و سوزش در ناحیه قفسه سینه است. درد از حالت خفیف تا شدید بسته به وسعت زخم متغیر است. بااین‌حال، زخم‌های کوچک ممکن است بدون علامت باشند. سایر علائم زخم مری عبارت‌اند از:
- حالت تهوع
- سوءهاضمه
- رفلاکس اسید (سوزش سر دل)
- نفخ
- استفراغ
- کاهش اشتها
- درد هنگام بلعیدن غذا
- سرفه‌های خشک
- طعم ترش در دهان
درمان زخم مری
درمان زخم مری بستگی به علت آن دارد. برای مثال، اگر زخم ناشی از عفونت هلیکوباکتر پیلوری باشد، پزشک آنتی‌بیوتیک‌ها را برای از بین بردن باکتری تجویز می‌کند. اگر زخم به دلیل استفاده نادرست از مسکن‌ها و داروهای ضدالتهابی باشد، پزشک توقف مصرف آن‌ها را توصیه می‌کند و داروهای مسکن متفاوتی را تجویز خواهد کرد.
گاهی لازم است برای کاهش اسید معده از مهارکننده‌های H۲ مانند پپسید برای کاهش درد و بهبود سریع‌تر استفاده کنید و گاهی همراه با این نوع دارو، مهارکننده پمپ پروتون (PPI) نیز جهت محافظت از لایه مخاطی مری تجویز می‌شود. این داروها نیز با توقف تولید اسید معده به بهبودی بیماری کمک می‌کنند. مهم‌ترین داروهای PPI عبارت‌اند از:
- لانسوپرازول
- اسموپرازول
- پانتوپرازول
- رابپرازول
- امپرازول
قرص‌ها و کپسول‌های تجویزشده را با مقدار زیادی آب میل نمائید و در زمان بلعیدن آن‌ها از درازکشیدن و لم دادن خودداری کنید. توصیه‌های پزشک خود را با دقت گوش دهید و مصرف داروها و اصلاح سبک زندگی باید مطابق دستورالعمل پزشک اجرا گردد، چراکه رسیدن به نتیجه دلخواه مستلزم پیروی دقیق از توصیه‌های پزشک است. ازجمله این موارد این است که آنتی‌بیوتیک‌های تجویزشده تا اتمام دوره درمان مصرف شوند و از قطع مصرف خودسرانه آن‌ها خودداری کنید. بسته به منشأ زخم، تجویز داروهای ضد قارچ یا ضدویروسی نیز دور از انتظار نیست.
رژیم غذایی مناسب برای بهبود زخم مری
به‌عنوان بخشی از روند درمان، پزشک علاوه بر داروها توصیه‌های غذایی را نیز برای بهبودی سریع‌تر به شما گوشزد می‌کند. برخلاف باور عمومی که دوری از ادویه‌ها، مصرف غذاهای نرم و کم فیبر را برای زخم مری مناسب می‌دانند تحقیقات طب مدرن این موضوع را تائید نمی‌کند. پژوهش‌های بالینی نشان داده‌اند که مصرف غذاهای پر فیبر نظیر میوه‌ها و سبزیجات تأثیر قابل‌توجهی در بهبود زخم‌های گوارشی ازجمله زخم مری دارند.
سعی کنید یک دفتر یادداشت غذایی تهیه کنید و هرگاه علائم شما تشدید شدند دلیل آن را در دفترچه بنویسید. برای مثال بنویسید که چه نوشیدنی و یا خوراکی‌هایی باعث بروز درد و سوزش سر دل شده‌اند. با این کار پس از مدتی به محرک‌های زخم مری پی خواهید برد. برای فروکش کردن علائم زخم لازم است که از مصرف مواد غذایی محرک پرهیز نمائید.
غذاهای توصیه‌شده برای زخم مری
رژیم غذایی سرشار از فیبر از نکات مهم غذایی برای درمان هرچه بهتر زخم مری به شمار می‌رود. مواد غذایی زیر غنی از فیبر هستند و می‌توان با مشورت پزشک آن‌ها را در برنامه غذایی خود بگنجانید:
- جو دوسر
- غلات کامل
- حبوبات
- دانه‌های کتان
- آجیل و خشکبار
- میوه‌هایی مثل سیب و موز
- سبزیجات مانند هویج، کلم بروکلی، سیب‌زمینی شیرین، اسفناج و کلم پیچ
- پروتئین بدون چربی
به گفته وب‌سایت medicalnewstoday پس از آغاز دوره درمانی ممکن است علائم بیماری ظرف چند روز از بین برود، تا زمانی که پزشک به شما توصیه کرده به مصرف داروهای خود ادامه دهید. علاوه بر مصرف داروها، با ایجاد چند تغییر ساده در شیوه زندگی می‌توان سرعت درمان را بهبود بخشید. این تغییرات شامل موارد زیر است:
- یادگیری و کسب مهارت‌های کنترل استرس مانند یوگا، مراقبه و تکنیک‌های تنفسی
- تنظیم ساعات خواب و بیداری
- برخوردار بودن از رژیم غذایی سرشار از میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل
- صرف وعده‌های غذایی با حجم کمتر اما به دفعات بیشتر
- جویدن آدامس بعد از غذا به‌منظور کمک به افزایش بزاق و جلوگیری از خروج اسید از معده
- خودداری از درازکشیدن و خوابیدن پس از صرف غذا
- اجتناب از مصرف مشروبات الکلی
- نوشیدن آب
- خودداری از سیگارکشیدن
- کاهش وزن در صورت داشتن اضافه‌وزن
غذاهایی که باید از آن‌ها اجتناب کنید
از مصرف غذاهایی که رفلاکس اسید را تحریک می‌کنند، پرهیز نمائید. مواد غذایی زیر ممکن است در بعضی افراد به‌عنوان محرک زخم‌های گوارشی عمل کنند:
- قهوه، چای و سایر نوشیدنی‌های کافئین‌دار
- جوش‌شیرین
- شکلات
- الکل
- نعناع
- گوجه‌فرنگی
- میوه‌های خانواده مرکبات
- غذاهای تند
- غذاهای چرب و یا سرخ‌شده
فلاونوئیدها و بهبود سریع‌تر زخم‌های گوارشی
تحقیقات بالینی نشان داده‌اند که ترکیباتی طبیعی به نام فلاونوئیدها از تأثیر درمانی قابل‌توجهی در بهبود زخم‌های گوارشی برخوردارند. فلاونوئیدها ترکیباتی هستند که به‌طور طبیعی در بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات وجود دارند. مواد غذایی و نوشیدنی‌های غنی از فلاونوئیدها عبارت‌اند از:
- سویا
- حبوبات
- انگور قرمز
- کلم پیچ
- کلم بروکلی
- سیب
- انواع توت‌ها
- چای سبز
این غذاها همچنین به سیستم ایمنی برای مبارزه با باکتری هلیکوباکتر پیلوری کمک می‌کنند. فلاونوئیدها با محافظت از لایه بیرونی و مخاطی دستگاه گوارش اثر مخرب اسید معده در رفلاکس معده را تا حدودی خنثی می‌کنند. مقدار مصرف فلاونوئیدهای غذایی به مقدار موجود در یک برنامه غذایی متعادل مناسب و مفید است اما مصرف مکمل‌های آن حتماً باید تحت نظر پزشک باشد چراکه ممکن است با داروهای رقیق‌کننده خون تداخل داشته باشند و باعث اختلال در انعقاد خون شوند.
چشم‌انداز بیماری زخم مری
درصورتی‌که برای درمان زخم مری اقدام نشود گسترش زخم به لایه‌های زیرین دستگاه گوارش ممکن است پیامدهای جدی را به دنبال داشته باشد. از عوارض جدی زخم مری درمان‌نشده می‌توان خونریزی زیاد، سوراخ شدن مری و همچنین گسترش عفونت را نام برد. در صورت بروز هر کدام از علائم زیر بلافاصله به پزشک مراجعه کنید:
- تب و لرز
- ضربان قلب سریع
- مشکلات تنفسی
- استفراغ خونی
- درد ناگهانی قفسه سینه یا تنگی نفس
درمان به‌موقع زخم معده احتمال بهبودی کامل بسیار را زیاد می‌کند. درمان زخم مری مستلزم مصرف منظم داروهای تجویزشده و اصلاح سبک زندگی است.
