زخم اثنی عشر و چیزهایی که باید از آن بدانید! + درمان زخم اثنی عشر

تاکنون درباره زخم معده یا زخم اثنی عشر شنیده‌اید؟ می‌دانید که زخم اثنی عشر چگونه بروز می‌کند و چقدر سلامت شما را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد؟ زخم معده یکی از شایع‌ترین مشکلات و بیماری‌های گوارشی است که افراد زیادی مبتلا به آن هستند. برخی تا سالیان طولانی ممکن است متوجه بروز این زخم در معده خود نشود و برخی نیز با عوارض و علائم شدید این زخم درگیر هستند. اگر کنجکاوید درباره زخم دوازدهه بیشتر بدانید و اطلاعات کافی به دست آورید، مطالعه این مقاله را از دست ندهید. این بخش از هومکا به موضوع زخم اثنی عشر اختصاص داده‌شده است.

زخم اثنی عشر چیست؟

زخم اثنی عشر، زخمی است که روی پوشش قسمت فوقانی و ابتدایی روده کوچک شما به وجود می‌آید. درواقع ما به قسمت اول روده کوچک اثنی عشر می‌گوییم و به همین علت این زخم به چنین نامی معروف شده است. اگر زخم در معده شما باشد به آن زخم معده می‌گویند. اگر زخم در دوازدهه باشد به آن زخم اثنی عشر می‌گویند.

اثنی عشر چیست؟

احتمالاً برای بسیاری این سؤال مطرح می‌شود، که منظور از اثنی عشر چیست؟ اثنی عشر را با دو نام دیگر دئودنوم یا دوازدهه نیز معرفی می‌کنند. دوازدهه در حقیقت عضوی لوله‌ای مانند، توخالی و شبیه به یک لوله خم‌شده است. اما نقش اثنی عشر چیست؟ اثنی عشر یا دئودنوم وظیفه اتصال معده به تهی‌روده را دارد. تهی‌روده بخش میانی روده باریک است و اثنی عشر بخش ابتدایی روده باریک. در ابتدای اثنی عشر، حباب دوازدهه‌ای و در آخر آن رباط ترایتز وجود دارد.

چرا به اثنی‌عشر دوازدهه می‌گویند؟

یکی از نام‌های اثنی‌عشر، دوازدهه است. خوب است بدانید که پزشک یونانی هروفیلوس چنین نامی را انتخاب کرده است چون این قسمت از روده باریک حدوداً ۱۲ انگشت است. پس از هروفیلوس در کتاب قانون ابوعلی سینا دوازدهه با نام اثنی عشر معرفی شد و بعدها به زبان لاتین وارد شد. طول اثنی عشر موجود در بدن ما در حدود ۲۵ تا ۳۸ سانتی‌متر است. به بخش ابتدایی اثنی عشر حباب دوازدهه و به بخش انتهایی آن عضله تعلیقی اثنی عشر گفته می‌شود. به‌طورکلی اثنی عشر از ۴ بخش متفاوت تشکیل می‌شود.

نقش اثنی‌عشر در بدن و دستگاه گوارش

اصلی‌ترین و مهم‌ترین نقش اثنی‌عشر یا دوازدهه در بدن ما تجزیه مواد خوراکی در روده‌ی کوچک است. اثنی عشر برای تجزیه مواد غذایی نیاز به آنزیم، بی‌کربنات سدیم و نمک صفراوی دارد. این ترکیبات از پانکراس و کیسه صفرا ترشح و وارد اثنی‌عشر می‌شوند و روند تجزیه مواد غذایی را تسهیل می‌کنند.

چه عواملی سبب بروز زخم اثنی‌عشر می‌شود؟

در گذشته، کارشناسان تصور می‌کردند سبک زندگی و عادات اشتباهی که در سبک زندگی خود داریم سبب بروز این زخم می‌شود. به‌عنوان‌مثال استرس و رژیم غذایی می‌توانند سبب بروز و تشدید زخم اثنی عشر و معده شوند. امروز می‌دانیم که اسیدهای معده و دیگر شیره‌های گوارشی به ایجاد زخم اثنی‌عشر کمک می‌کنند. خوب است بدانید که اسیدهای معده تا حدود معینی می‌توانند برای بدن مفید باشند و بیش از آن قابلیت سوزاندن پوشش معده و روده را دارند. دلایل بروز زخم دوازدهه به شرح زیر است.

• باکتری هلیکوباکتر پیلوری

بیشتر زخم‌های دستگاه گوارش در اثر عفونت باکتری یا میکروبی به نام هلیکوباکتر پیلوری ایجاد می‌شوند. این باکتری می‌تواند به مخاطی که از پوشش داخلی معده و قسمت اول روده کوچک شما یعنی اثنی عشر محافظت می‌کند، آسیب برساند. سپس اسید معده به مخاط می‌رسد و زخم خفیف تا شدید و آزاردهنده به وجود می‌آید.

• داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی

داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند داروهای ضد درد و تب که بدون نسخه مصرف می‌شوند، یکی از علل اصلی بروز زخم دوازدهه شناخته می‌شوند. آسپرین، ناپروکسن، ایبوپروفن و دیگر داروهای شبیه به این موارد می‌توانند با گذشت زمان به مخاطی که از پوشش داخلی معده شما محافظت می‌کند آسیب برسانند.

تفاوت زخم معده و زخم اثنی عشر

زخم معده زخمی است که در پوشش معده پدید می‌آید اما زخم اثنی عشر زخمی است که در ابتدای روده کوچک و متصل به معده ظاهر می‌شود. عوامل اصلی ابتلا به هر دو زخم یکسان هستند و شامل عفونت هلیکوباکتر پیلوری و مصرف خودسرانه و بلندمدت داروهای مسکن است. از شایع‌ترین علائم زخم معده و زخم دوازده هم می‌توان به درد مبهم یا سوزش شکم بین استخوان سینه و ناف اشاره نمود. این دردها اغلب در زمان ناشتا بروز می‌کنند و از چند دقیقه تا چند ساعت نیز ادامه‌دار هستند.

علائم زخم اثنی‌ عشر چیست؟

یکی از نکات جالب‌توجهی که باید در مورد آن آگاهی داشته باشید، تفاوت بین علائم زخم اثنی عشر و زخم معده در بیماران مختلف است. علائم زخم اثنی عشر در هر فرد ممکن است متفاوت باشد. در برخی از موردها مبتلایان به زخم اثنی عشر هیچ دردی و علامتی ندارند، حال‌آنکه برخی علائم زیادی را در خود مشاهده می‌کنند.

شایع‌ترین علامت زخم اثنی عشر، احساس درد مزمن یا سوزنده در شکم بین استخوان سینه و ناف است. این درد اغلب چند ساعت بعد از صرف غذا رخ می‌دهد و ممکن است شما را در طول خواب شبانه بیدار کند. حتی این درد نیز در مبتلایان متفاوت است. برخی تنها چند دقیقه درگیر این درد هستند و برخی تا چند ساعت این درد را تحمل می‌کنند. علائم زخم پپتیک ممکن است شبیه سایر مشکلات سلامتی باشد. همیشه برای اطمینان از ابتلا و عدم ابتلا به بیماری به پزشک متخصص مراجعه کنید و از درمان خودسرانه خودداری کنید.

زخم اثنی عشر و کمردرد

یکی از علائم شایعی که در مبتلایان به زخم اثنی عشر مشاهده می‌شود، کمردرد است. تقریباً ۲۰ درصد از مبتلایان به زخم اثنی‌عشر از کمردرد نیز رنج می‌برند. این درد در پشت اثنی عشر اتفاق می‌افتد، اما فرد مبتلا به تصور اینکه دچار کمردرد شده جهت درمان به روماتولوژیست مراجعه می‌کند.

زخم اثنی عشر و درد پشت

یکی از علائم ناراحتی‌های گوارشی به‌خصوص زخم اثنی عشر درد پشت است. اگرچه نشانه بیماری‌های گوارشی اغلب شامل شکم درد، استفراغ و اسهال است اما گاهی بسته به محل زخم، درد کمر و درد پشت نیز احساس می‌شود. این نوع دردها را دردهای ارجاعی هم می‌گویند. علائمی که معمولاً همراه با درد پشت بروز می‌کنند، عبارت‌اند از:

• سوزش سردل
• درد شکم
• نفخ

به گفته وب‌سایت hopkinsmedicine ضمن اینکه برخی از علائم زخم اثنی عشر مانند درد و سوزش در استخوان سینه و ناف شیوع بالایی دارند، برخی از علائم از شیوع پایین‌تری برخوردار هستند. علائم کمتر شایع زخم اثنی عشر عبارت‌اند از:

• احساس سیری بعد از خوردن مقدار خیلی کم‌غذا
• آروغ زدن‌های پی‌درپی
• حالت تهوع
• استفراغ
• کاهش وزن
• عدم احساس گرسنگی
• مدفوع خونی یا سیاه‌رنگ
• استفراغ خونی

تشخیص زخم اثنی غشر

برای تشخیص زخم اثنی عشر ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی ابتدا سوابق سلامتی و بیماری‌های گذشته بیمار را بررسی می‌کند. ممکن است متخصص از شما بخواهد چند آزمایش نیز انجام دهید، که در روند تشخیص دقیق بیماری کمک‌کننده خواهد بود. آزمایشات تصویربرداری جهت تشخیص زخم اثنی عشر عبارت‌اند از:

GI فوقانی (معده روده‌ای) یا بلع باریم

با استفاده از این آزمایش تصویری بخش فوقانی دستگاه گوارش شما موردبررسی قرار می‌گیرد. مری، معده و اثنی عشر که بخش ابتدایی روده باریک است در این روش موردبررسی قرار می‌گیرند. جهت انجام این تصویربرداری ابتدا لازم است پودر باریم با آب مخلوط و بلعیده شود. این مایع می‌تواند اندام‌ها را پوشش دهد تا در تصویربرداری با اشعه ایکس دیده نشوند.

آندوسکوپی فوقانی یا EGD

از این روش تشخیصی با عنوان ازوفاگوگاسترودئودنوسکوپی نیز یاد می‌شود. این آزمایش به بررسی تصویری مری، معده و اثنی عشر می‌پردازد. برای انجام این آندوسکوپی از یک لوله باریک با نور به نام آندوسکوپ استفاده می‌کنند. این لوله یا مبدل مجهز به یک دوربین در بخش انتهایی است. لوله آندوسکوپ را از طریق دهان و گلو به داخل مری، معده و روده فرستاده می‌شود.

در مرحله بعد متخصص آندوسکوپی می‌تواند داخل این مری، معده و اثنی عشر را ببیند. همچنین از این روش می‌توان جهت بیوپسی یا نمونه‌برداری از اثنی عشر و معده نیز استفاده کرد. این روش در مواردی که پزشک به هلیکوباکتر مشکوک است بسیار کاربردی خواهد بود. البته پس‌ازاین دو روش تشخیصی ممکن است پزشک از شما بخواهد چند آزمایش دیگر مانند آزمایش خون، کشت مدفوع و تست تنفس اوره هم انجام دهید.

درمان زخم اثنی عشر

درمان زخم اثنی عشر و درمان زخم معده به میزان زخم شما بستگی دارد. پزشک بر اساس دلیل بروز زخم اثنی‌عشر، یک برنامه درمانی و مراقبتی به شما ارائه می‌کند. درمان زخم اثنی‌عشر می‌تواند شامل تغییر سبک زندگی، مصرف دارو و عمل جراحی شود. تغییرات سبک زندگی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• نخوردن برخی غذاها: از خوردن هرگونه غذایی که علائم شما را بدتر می‌کند اجتناب کنید
• ترک سیگار: سیگار می‌تواند از بهبود زخم جلوگیری کند و بعد از درمان هم باعث عود زخم‌ها می‌شود
• محدود کردن مصرف کافئین و الکل: این دو مورد می‌توانند علائم فرد را بدتر کنند
• مصرف‌نکردن داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی: داروهایی مانند ایبوپرفن و آسپرین شاید برای پیشگیری و درمان برخی از مشکلات مفید باشند، اما هرگز نباید بدون تجویز پزشک مصرفشان کنید. به‌ویژه اگر مبتلا به زخم دوازدهه هستید موضوع را با پزشک متخصص در میان بگذارید

داروهای درمان زخم اثنی عشر

برای درمان زخم اثنی‌عشر درمان دارویی نیز وجود دارد. ازجمله داروهای مؤثر در درمان زخم اثنی عشر می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• آنتی‌اسیدها: آنتی‌اسیدها به‌سرعت اسید معده را ضعیف یا خنثی می‌کنند تا علائم را کاهش دهند
• داروهای محافظ مخاط معده: این داروها از پوشش مخاطی معده در برابر آسیب اسید محافظت می‌کنند
• مهارکننده‌های پمپ پروتون یا PPI: این داروها سطح اسید معده را کاهش می‌دهند و از پوشش معده و اثنی عشر محافظت می‌کنند
• آنتی‌بیوتیک‌ها: آنتی‌بیوتیک‌ها داروهای ضد باکتری هستند و می‌توانند در مهار باکتری هلیکوباکتر پیلوری مؤثر باشند
• مسدودکننده‌های H۲: این دارو‌ها می‌توانند با مسدود کردن هورمون هیستامین، میزان اسیدی که معده می‌سازد را کاهش دهند. هورمون هیستامین در افزایش و تولید اسید معده مؤثر است

در بیشتر موارد، داروها می‌توانند زخم‌ها را به‌سرعت بهبود بخشند. هنگامی‌که باکتری هلیکوباکتر پیلوری برداشته شود یا از بین برود، بیشتر زخم درمان می‌شود و دیگر عود نمی‌کند. در موارد نادر، اگر داروها کمکی نکنند و یا اگر زخم باعث مشکلات پزشکی دیگر شود، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشید.

جراحی زخم اثنی عشر

زخم‌های گوارشی اغلب با تجویز دارو قابل درمان هستند اما در درصد اندکی به دلیل عدم پاسخ فرد به درمان دارویی که بیشتر ناشی از وجود بافت‌های سرطانی، عود مکرر زخم و یا تولید بیش‌ازحد اسید معده است، عمل جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

یکی از روش‌های جراحی زخم معده و اثنی عشر روش پچ گراهام است که در آن یک لایه از بافت اومنتوم روده برداشته می‌شود و برای پوشاندن ضایعه ایجادشده مورداستفاده قرار می‌گیرد. این روش جراحی ممکن است با روش‌های دیگری مانند قطع عصب واگ برای کاهش تولید اسید معده نیز همزمان شود. پس از عمل جراحی برای جلوگیری از عود زخم، باید رژیم غذایی و شیوه زندگی اصلاح شود.

درمان خانگی زخم اثنی عشر

برای درمان سریع‌تر زخم اثنی عشر می‌توان در کنار مصرف داروهای تجویزشده از درمان‌های خانگی نیز با مشورت پزشک خود بهره ببرید، ازجمله:

مصرف پروبیوتیک‌ها

پروبیوتیک‌ها باکتری‌های زنده‌ای هستند که به بازگرداندن تعادل به دستگاه گوارش کمک می‌کنند. این باکتری‌های مفید علاوه بر کمک به ارتقای سلامت روده، می‌توانند در درمان زخم اثنی عشر نیز بسیار مفید باشند.

مصرف زنجبیل

این گیاه دارویی اثرات محافظتی قابل‌توجهی برای معده و روده به همراه دارد. در طب سنتی از زنجبیل برای درمان مشکلات گوارشی مانند یبوست، نفخ و ورم معده استفاده می‌شود.

مصرف میوه

بسیاری از میوه‌ها حاوی ترکیبات پلی فنولی به نام فلاونوئیدها هستند. بر اساس منابع معتبر پزشکی، پلی فنول‌ها تأثیر مفیدی در درمان زخم معده و اثنی عشر دارند. این ترکیبات طبیعی همچنین می‌توانند به درمان طیف وسیعی از مشکلات گوارشی ازجمله اسپاسم و اسهال کمک کنند.

مصرف عسل

عسل یکی از مفیدترین مواد غذایی است که می‌توان با گنجاندن آن در رژیم غذایی از طیف وسیعی از مزایای آن بهره‌مند شد. در یک مطالعه در سال ۲۰۱۶ مشخص شد که عسل دارای اثرات ضدمیکروبی علیه هلیکوباکتر پیلوری است. این نتایج نشان می‌دهد که عسل برای درمان زخم معده و زخم اثنی عشر مفید است.

رژیم غذایی برای زخم اثنی عشر

• غذاهای سرشار از فیبر بخورید: بذر کتان، جو، آجیل، سبزیجات و میوه‌های همچون سیب و پرتقال سرشار از فیبر هستند
• غذاهای سرشار از فلاونوئید بخورید: بلوبری، بروکلی، میوه‌ها و سبزیجات، سیر، پیاز و لوبیا ازجمله مواد غذایی حاوی فلاونوئید هستند
• شیر ممنوع است: شیر محرک معده است و سبب افزایش اسید معده می‌شود، بنابراین بهتر است شیر مصرف نکنید
• قهوه ممنوع است: قهوه دومین نوشیدنی است که شما نباید میل کنید. این نوشیدنی می‌تواند سبب تشدید زخم‌های گوارشی شود

زخم اثنی عشر چه عوارضی دارد؟

اگر زخم اثنی‌عشر تحت درمان قرار نگیرد، می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. رایج‌ترین مشکلات و عوارض ناشی از این زخم عبارت‌اند از:

• خونریزی: چون زخم اثنی‌عشر و زخم معده سبب تحلیل عضلات معده و دیواره دوازدهه می‌شوند، ممکن است به رگ‌های خونی نیز آسیب وارد کنند. درصورتی‌که رگ‌های خونی آسیب ببینند، خونریزی به وجود می‌آید
• سوراخ اثنی عشر: یکی از عوارض شدید دیگری که زخم اثنی‌عشر درمان‌نشده در پی دارد، سوراخ شدن نقطه زخم اثنی‌عشر است. هنگامی‌که این اتفاق می‌افتد، باکتری‌ها و مواد غذایی تا حدی هضم شده می‌توانند وارد دیواره معده و روده شوند و موجبات بروز عفونت و التهاب را فراهم کنند
• انسداد: همان‌طور که گفتیم عدم درمان زخم اثنی‌عشر سبب التهاب و تورم این ناحیه می‌شود. بنابراین در اثر این التهاب و تورم مسیر اثنی عشر و معده مسدود می‌شود. غذا دیگر نمی‌تواند از معده خارج و به روده باریک وارد شود. در این حالت فرد مرتباً استفراغ می‌کند

پیشگیری از زخم اثنی عشر

در صورت پیروی از نکات مرتبط با سلامت دستگاه گوارش می‌توان خطر ابتلا به زخم اثنی عشر را کاهش داد. از مهم‌ترین اقدامات خود مراقبتی عبارت‌اند از:

• از خود در برابر عفونت‌ها محافظت کنید
• خودسرانه و بلندمدت مسکن‌ مصرف نکنید
• از مصرف مشروبات الکلی پرهیز کنید
• از استعمال دخانیات خودداری کنید
• رژیم غذایی سالم و متعادلی انتخاب نمائید

آیا زخم اثنی عشر منجر به سرطان می‌شود؟

زخم‌های گوارشی به‌ویژه زخم معده و زخم دوزادهه عمدتاً به دلیل وجود باکتری هلیکوباکتر پیلوری ایجاد می‌شوند. عفونت مزمن و بلندمدت هلیکوباکتر پیلوری نیز با سرطان مرتبط است. ازآنجایی‌که زخم اثنی عشر یک زخم باز است، باکتری‌ها می‌توانند به‌راحتی آن را آلوده کنند و باعث جهش DNA و همچنین آسیب به پوشش معده شوند.

التهاب‌های طولانی‌مدت گوارشی یکی از فاکتورهای خطر ابتلا به سرطان‌های گوارشی به شمار می‌آیند. زمانی که بافت طبیعی معده و روده بر اثر التهاب مزمن حالت طبیعی خود را از دست داده و شکل فیبروزی به خود بگیرد اولین زنگ خطر سرطان به صدا درمی‌آید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

نکته مهمی که در خصوص زخم معده و زخم اثنی عشر اهمیت دارد این است که علائم اختلالات گوارشی را که بیش از چند روز طول می‌کشند، نادیده نگیرید. این علائم مختصر در طول زمان تبدیل به زخم‌هایی ملتهب و بلندمدت می‌شوند که عوارض بسیاری به دنبال دارند. مراجعه به پزشک و تشخیص زودهنگام این بیماری‌ها از اولین اقدامات لازم برای جلوگیری از عوارض جدی زخم‌های گوارشی هستند. در صورت بروز هر یک از علائم زیر لازم است که هرچه سریع‌تر به متخصص بیماری‌های داخلی و گوارشی مراجعه کنید:

• درد شدید شکم که با گذر زمان بدتر می‌شود
• مدفوع تیره و خونی
• استفراغ خونی که گاهی شبیه تفاله قهوه باشد

توجه داشته باشید که این مطلب، جایگزین نظرات و توصیه‌های تخصصی پزشکان نیست و هرگز از این مطلب به‌عنوان جایگزین توصیه پزشکان استفاده نکنید.