خانه سالمندان

سالمندی یک مرحله از روند طبیعی زندگی است که با تغییرات بیولوژیکی در نحوه زیست ارگانیسم همراه است. به بیان ساده‌تر سالمندی باعث کاهش نیروی حیاتی می‌شود. مسئله سالمندی جمعیت جهان به دلیل کاهش میزان مرگ و میر در اثر پیشرفت‌های علوم پزشکی، افزایش نرخ امید به زندگی، افزایش بهداشت فردی و عمومی در سطح جهانی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. این نکته حائز اهمیت است که سالمندی یک بیماری نیست و سالمندی در واقع دوره‌ای اجتناب ناپذیر در مسیر رشد طبیعی زندگی انسان است. بنابراین مراقبت از افراد سالمند نباید به مراقبت‌های بهداشتی محدود شود بلکه باید نیاز‌های ویژه روحی و روانی سالمندان نیز در نظر گرفته شود.
در سال‌های اخیر با افزایش درگیری‌های اجتماعی و اقتصادی تمایل به نگهداری از افراد سالمند در خانه سالمندان روندی رو به رشد داشته است. اما طبق مطالعات انجام شده سالمندان مقیم در آسایشگاه نسبت به سالمندان مقیم در جامعه تا حد زیادی امید به زندگی خود را از دست می‌دهند و برخی ازنشانه‌های افسردگی نیز در آن‌ها مشاهده می‌شود. با توجه به این که پدیده سالمندی در کشورهای در حال توسعه مانند ایران جدید است هنوز مطالعات متمرکزی بر روی کیفیت زندگی افراد سالمند در خانه سالمندان صورت نگرفته است. به همین خاطر بیشتر افراد در مورد چگونگی مراقبت از افراد سالمند در خانواده خود دچار سردرگمی هستند. لذا بر آن شدیم تا در این مقاله معایب و مزایای آسایشگاه سالمندان و جایگزین‌های خانه سالمندان در دنیا به ویژه در کشورهای غربی را بررسی کنیم.

خدمات خانه سالمندان

خانه سالمندان مکانی برای مراقبت کوتاه مدت و یا بلند مدت از سالمندان ناتوان و یا دچار اختلالات جسمی است. در حال حاضر اغلب خانه‌های سالمندان در ایران به صورت خصوصی است و خدمات ارائه شده توسط آن‌ها متفاوت است. اما بر اساس قانون تشکیل سازمان بهزیستی این مراکز موظف به ارائه خدمات زیر هستند:

✔ مراقبت‌های پزشکی از سالمندان

✔ تغذیه مناسب با توجه به رژیم غذایی فرد سالمند

✔ فراهم کردن فضای مناسب و مطابق با استاندارد

✔ فعالیت‌های جسمی و ذهنی در راستای پیشگیری و یا کنترل بیماری افراد سالمند

مزایا و معایب خانه سالمندان

بیشتر افراد زمانی که نام خانه سالمندان را می‌شوند به اشتباه یک تبعیدگاه و یا اقامت‌گاه اجباری را برای افراد سالمند تصور می‌کنند. این در حالیست که در اغلب خانه‌های سالمندان محیطی زنده و پویا برای افراد سالمند فراهم می‌شود. یکی از مهم‌ترین مزایای خانه سالمندان حضور پرستاران و پزشکان به صورت شبانه روزی است. آن‌ها به صورت منظم افراد سالمند را تحت نظر قرار داده و در صورت بروز هرگونه فوریت پزشکی، خدمات درمانی برای بیمار ارائه می‌دهند. از طرف دیگر با توجه این که در این مراکز افرادی در محدوده سنی نزدیک به هم نگهداری می‌شوند، برقراری ارتباط و معاشرت برای آن‌ها به راحتی امکان پذیر است.
اما با توجه به این که زندگی در خانه سالمندان پس از مدتی حالت یکنواخت و تکراری پیدا می‌کند، افرادی که در این مراکز اقامت می‌کنند امید به زندگی خود را از دست می‌دهند. یکی از مهم‌ترین دلایلی که روحیه سالمندان دچار اختلال می‌شود به دلیل قطع ارتباطات اجتماعی قبلی و از دست دادن یا کاهش چتر حمایتی اعضای خانواده است. هر چند بیشتر افراد فکر می‌کنند ملاقات‌های گاه گاه از خانه سالمندان می‌تواند در جهت تامین سلامت روانی سالمندان موثر باشد. اما واقعیت چیز دیگری است. آمار نشان می‌دهد این ملاقات‌ها هرگز به اندازه حضور سالمند در کنار اعضای دیگر خانواده نمی‌تواند تاثیر گذار باشد. متاسفانه اغلب افراد فکر می‌کنند بیماری تنها چیزی است که سلامت یک فرد سالمند را تهدید می‌کند در حالی که تنهایی مهم‌ترین عامل در تحریک یا بروز بیماری است.

جایگزین‌های خانه سالمندان در دنیا

در ایران یکی از روش‌های رایج برای تامین یک زندگی بهتر برای سالمندان، انتقال فرد سالخورده به آسایشگاه سالمندان است. در حالی که در کشورهای مختلف جهت غلبه بر احساس تنهایی و انزوای اجتماعی سالمندان در کنار تامین سلامت جسمی آن‌ها اقدمات مختلفی صورت گرفته است. در ادامه به معرفی انواع مراقبت از افراد سالخورده در خارج از کشور می‌پردازیم که برخی از آن‌ها در داخل ایران نیز به آسانی قابل اجرا می‌باشد.

✔ مراقبت خانگی
در مراقبت خانگی، فرد سالمند در خانه خود از سوی دوستان، خانواده و یا همسایه‌ها مورد حمایت قرار می-گیرد. در این نوع از مراقبت، خدماتی مانند تهیه غذای روزانه، استحمام و کمک به انجام فعالیت‌های روزمره به فرد سالمند ارائه می‌شود. مراقبت خانگی در مواردی که تعداد افراد مراقبت کننده از فرد سالخورده زیاد باشد از تاثیرگذاری بیشتری برخوردار است. زیرا وظایف بین افراد زیادی تقسیم می‌شود و تنها یک نفر زیر بار مسئولیت خسته نمی‌شود.

✔ مراقبت روزانه سالمندان
مراقبت روزانه در واقع مراقبت نیمه وقت از فرد سالمند است. در صورتی که امکان تنها گذاشتن فرد سالمند در خانه حتی برای مدت کوتاهی وجود ندارد، می‌توان از خدمات این مراکز روزانه بهره مند شد. این مراکز از افراد سالمند در بازه‌های زمانی معین نگهداری می‌کنند و پس از پایان یافتن مدت مقرر، فرد سالمند به خانه باز می‌گردد.

✔ مراقبت فرجه‌ای
در برخی موارد ممکن است فرد مراقب سالمند نیاز به دوره‌ای استراحت داشته باشد و یا به دلیل شرایط خاص برای مدتی امکان نگهداری از شخص سالمند را نداشته باشد. در این صورت مراقب می‌تواند از خدمات مراکز ارائه دهنده مراقبت فرجه‌ای بهره مند شوند. در این نوع از مراقبت، یک پرستار و یا یک مراقب حرفه‌ای وظایف شخص سالمند را برای مدت زمان معینی به عهده می‌گیرد. مراقبت فرجه‌ای می‌تواند در خانه و یا خانه سالمندان انجام شود.

✔ انجمن‌های کمک به زندگی
یکی از جایگزین‌های خانه سالمندان در کشورهای غربی مراقبت از سالمندان در انجمن‌های کمک به زندگی یا Assisted Living Communities است. در این انجمن‌ها افراد سالمندی نگهداری می‌شوند که توانایی زندگی به صورت مستقل را دارند، اما برای انجام برخی از فعالیت‌های خود مانند استحمام کردن و یا غذا پختن نیاز به کمک دارند. برای خدمات رسانی به افراد سالمند در انجمن‌های کمک به زندگی یک خانه بزرگ اجاره می‌شود. در این خانه مراقبان حرفه‌ای به اشخاص سالخورده در جهت برخی از کارهای روزمره کمک می‌کنند.

✔ مراکز اسکان مراقبتی
مراکز اسکان مراقبتی یک گزینه مناسب برای سالمندانی است که می خواهند به طور مستقل زندگی کنند و در عین حال ترجیح می دهند در نزدیکی همسایگان خود سکونت داشته باشند. تفاوت این مراکز به تعداد اشخاص سالخورده‌ی تحت پوشش آن مرکز است. سالمندان با توجه به شرایط خود در مراکز اسکان مراقبتی می‌توانند یک اتاق خصوصی و یا حتی آپارتمان برای خود داشته باشند. مراقبت در این مراکز شامل کمک به برخی از فعالیت‌های روزانه با توجه به نیاز فرد سالمند است. در صورتی که فرد سالمند دچار کاهش و یا تغییر در توانایی‌های خود بشود، می‌تواند درخواست خدمات اضافه داشته باشد.

✔ دریافت خدمات پرستار سالمند
در برخی موارد ممکن است اطرافیان فرد سالمند به دلیل مشغله زیاد، به صورت دائم امکان حضور در کنار او را نداشته باشند و یا برای انجام برخی از مراقبت‌ها از مهارت کافی برخوردار نباشند. در این شرایط کمک گرفتن از پرستار سالمند یکی از گزینه‌های بسیار مناسب است. پرستار سالمند در افزایش کیفیت زندگی سالمند نقش به سزایی دارد. همچنین با توجه به این که شخص سالمند از محل زندگی خود دور نمی‌شود، احساس تنهایی و یا انزوا نمی‌کند. طبق آمار به دست آمده سالمندانی که با دریافت خدمات پرستاری در منزل مراقبت می‌شوند در کنار برخورداری از سلامت عمومی بهتر، نشانه‌های افسردگی و یا اختلالات کارکرد اجتماعی را خود کمتر بروز می‌دهند.

نتیجه گیری

با توجه به این که جامعه ایران رو به سالمندی در حال حرکت است، در سال‌های اخیر سپردن سالمندان به خانه سالمندان با افزایش همراه بوده است. هرچند در شرایط اضطراری خانه سالمندان به عنوان یک مکان مراقبتی می‌تواند برای اشخاص سالمند در نظر گرفته شود، اما با توجه به برخی از آسیب‌های روحی وارده به این افراد در خانه سالمندان، بهتر است جایگزین‌های خانه سالمندان به طور جدی‌تری بررسی شود.