علائم دفع سنگ کلیه + از کجا بفهمیم که سنگ کلیه دفع شده است؟
درد سنگ کلیه، دردی شدید و ناگهانی است و از بدترین دردهایی است که یک فرد در زندگی خود تجربه می‌کند. این درد اغلب یکی از علائم دفع سنگ کلیه است زیرا حرکت سنگ از کلیه به طرف حالب باعث تحریک شدید حسگرهای درد در سیستم ادراری می‌شود. در این مقاله با استناد به منابع معتبر علوم پزشکی، علائم و مراحل دفع سنگ کلیه برای همراهان گرامی شرح داده‌شده است.
اولین علائم دفع سنگ کلیه چیست؟
خروجی کلیه و محل اتصال آن به حالب یک حالت قیف مانند دارد که از طریق آن جریان ادرار به حالب وارد می‌شود. اولین علائم سنگ کلیه زمانی بروز می‌کند که سنگ کلیه پس از مدت‌ها از محل استقرار اولیه خود جداشده و به داخل این مجرای قیف مانند وارد می‌شود. ممکن است فردی ۲۰ سال دچار سنگ کلیه باشد اما هرگز آن را احساس نکرده باشد ولی وارد شدن سنگ به حالب، همان لحظه‌ای است که درد تیز و شدید احساس می‌شود و فرد به سنگ کلیه خود پی می‌برد. البته همیشه درد سنگ کلیه شدید نیست و گاهی به دلیل کوچک بودن سنگ، درد خفیف و قابل‌تحمل است.
کلیه‌ها در ناحیه پهلو در دو طرف ستون فقرات قرار دارند و سنگ‌های کلیه تقریباً همیشه در یک کلیه بروز می‌کنند، بنابراین درد در سمت راست یا چپ و معمولاً در پشت یا پهلو احساس می‌شود. البته همیشه نیز به این منوال نیست و گاهی درد کلیه به قسمت‌های دیگر بدن مانند شکم و کشاله ران نیز سرایت می‌کند. بسته به نوع سنگ و محل قرارگیری آن، درد ممکن است به‌صورت تیز و کوتاه و یا مبهم و بلندمدت احساس شود.
سنگ کلیه غیر انسدادی، به این معنی که سنگ مجاری ادرار را مسدود نکرده باشد گاهی اوقات باعث دردهای مبهم می‌شود اما درد حاد و شدید زمانی رخ می‌دهد که سنگ باعث انسداد حالب و یا کلیه شوند. معمولاً این نوع درد پیوسته نیست و دوره‌های درد و تسکین پشت سر هم تکرار می‌شوند. البته هرکسی ممکن است درد را به‌صورت متفاوتی تجربه کند. علاوه بر درد، علائم هشداردهنده دیگری نیز با سنگ کلیه همراه هستند. سایر علائم به شرح زیر است.
۱. حالت تهوع و استفراغ
سنگ کلیه قادر است باعث ناراحتی معده شود اما نه به شیوه آنفولانزای معده یا مسمومیت غذایی بلکه درد آن تیز و متمرکز است درحالی‌که درد معده معمولی مبهم و پراکنده است. اگر درد از سمت راست شکم بروز کند شاید تصور کنید که آپاندیس دچار عفونت شده باشد.
۲. خون در ادرار
صورتی شدن ادرار یک علامت هشداردهنده برای مشکلات سیستم ادراری مثل سنگ کلیه است. البته گاهی خوردن چغندر قرمز پخته‌شده (لبو) یا مصرف بعضی از داروها باعث تغییر رنگ ادرار می‌شوند اما اگر سابقه درد کلیه و یا مشکلات ادراری دارید باید موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید.
۳. ادرار کف‌آلود یا بدبو
در سنگ کلیه ممکن است علاوه بر تغییر رنگ ادرار تغییرات ظاهری دیگری نیز در ادرار رخ دهد. سنگ‌های کلیه از کریستالیزه شدن مواد معدنی در کلیه به وجود می‌آیند و زمانی که ادرار تیره‌تر، کدرتر و بدبوتر باشد این فرآیند بیشتر رخ می‌دهد. بوی تند ادرار همانند بوی آمونیاک است و این بو می‌تواند نشانه‌ای از عفونت دستگاه ادراری یا سنگ کلیه باشد.
۴. کم و زیادشدن حجم ادرار
انسداد مجاری ادرار نه‌تنها باعث درد می‌شود بلکه مشکلات ادراری دیگری را نیز به دنبال دارد. هر میزان که سنگ بیشتر به سمت قسمت‌های تحتانی سیستم ادراری حرکت کند، احساس دفع ادرار نیز شدت بیشتری می‌گیرد و ممکن است هنگام دفع ادرار احساس درد و سوزش بروز کند.
۵. تب و لرز
در برخی افراد در زمان ابتلا به سنگ کلیه علائمی شبیه آنفولانزا و تب و لرز بروز می‌کند. این مشکل می‌تواند فراتر از سنگ کلیه باشد چراکه چنین علائمی از نشانه‌های عفونت مجاری ادراری است و باید بدون اتلاف وقت به پزشک مراجعه کرد.
مراحل دفع سنگ کلیه
مرحله ۱ و علائم دفع سنگ کلیه
مراحل اولیه تشکیل سنگ معمولاً بدون درد و علائم است. اکثر مردم تنها زمانی به وجود سنگ کلیه پی می‌برند که سنگ از دیواره داخلی کلیه جدا شود و در سیستم ادراری به حرکت درآید. علائم سنگ کلیه شامل درد شدید و احتمالاً تب و لرز است. همچنین ممکن است خون در ادرار مشاهده شود.
درد با اسپاسم کلیه توام است و این حرکات کلیه برای خارج شدن سنگ از کلیه انجام می‌شود. در مرحله یک اسپاسم و درد کلیه بین ۱ تا ۴ بار در ساعت اتفاق می‌افتد. این انقباضات کلیوی تا زمان ورود سنگ به حالب ادامه خواهند داشت. درد این مرحله حتی از درد زایمان طبیعی نیز شدیدتر است. مرحله یک دردناک‌ترین فاز دفع سنگ کلیه است.
مرحله ۲ و علائم دفع سنگ کلیه
اکنون سنگ وارد حالب شده است. حالب لوله‌ای است که کلیه‌ها را به مثانه متصل می‌کند. اگرچه مرحله یک یا درواقع بدترین بخش فرآیند دفع سنگ کلیه را سپری کرده‌اید، اما مرحله دو هم می‌تواند فوق‌العاده دردناک باشد. قطر داخلی حالب معمولاً بین ۲ تا ۳ میلی‌متر است. اگر سنگ کلیه بزرگ‌تر از این باشد منجر به درد می‌شود.
البته این درد با درد مرحله اول فرق دارد زیرا درد مرحله ۲ اغلب ضربان دار است و سنگ کلیه در مسیر حرکت خود در مجرای حالب به‌طور پیوسته به دیواره برخورد می‌کند و عصب‌های درد را تحریک می‌کند. همچنین اگر سنگ کلیه در هر نقطه‌ای از مجرای ادراری متوقف شود، احساس فشار و باد کردن بروز خواهد کرد که به‌طورمعمول دردناک نیست، اما اگر اتفاق رخ دهد قابل احساس است.
مرحله ۳ و علائم دفع سنگ کلیه در این مرحله
درنهایت، سنگ کلیه وارد مثانه می‌شود و درد تقریباً از بین می‌رود. آنچه شما در این فاز تجربه خواهید کرد احساس نیاز برای دفع ادرار است. بدن شما می‌خواهد سنگ را دفع کند و به همین منظور تکرر ادرار از علائم این مرحله از دفع سنگ کلیه است. البته ممکن است دفع سنگ کلیه از مثانه به همین سادگی نباشد و سنگ در ورودی مجرای ادرار گیر کند و جریان ادرار متوقف شود. در چنین حالتی سنگ دوباره به مثانه برمی‌گردد و پس از چند دقیقه دوباره به مجرای ادرار وارد می‌شود.
مرحله ۴ و علائم دفع سنگ کلیه در این مرحله
برای موفقیت در مرحله آخر تلاش شما نیاز تأثیرگذار و برای خارج شدن سنگ کلیه ضروری است. هنگامی‌که سنگ کلیه به دهانه مجرای ادرار می‌رسد، باید با زور زدن و فشار مضاعف سنگ را به بیرون از بدن هدایت کنید.
به گفته وب‌سایت mayoclinic عواملی که خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
- سابقه خانوادگی سنگ کلیه
- کم‌آبی بدن
- رژیم غذایی پرشکر، پرنمک، پر پروتئین و…
- چاقی
- بیماری‌های گوارشی
- برخی از مکمل‌ها
تفاوت علائم دفع سنگ کلیه در مردان و زنان
مردان دو برابر بیشتر از زنان در معرض ابتلا به سنگ کلیه هستند. البته این شکاف در سال‌های گذشته در حال کاهش است. عوامل مختلفی ازجمله زمینه ژنتیک و فاکتورهای غذایی در بروز سنگ کلیه اهمیت دارند اما دقیقه مشخص نیست که چرا میزان ابتلای مردان بیش از زنان است. همان‌طور که گفته شد ژنتیک برای هر دو جنس نقش مهمی دارد. افرادی که سابقه پزشکی خانوادگی ابتلا به سنگ کلیه دارند، دو تا سه برابر بیشتر در معرض ابتلا به سنگ کلیه هستند. سایر عواملی که در تشکیل سنگ کلیه دخیل هستند عبارت‌اند از:
- رژیم غذایی
- کم‌آبی بدن
- آب‌وهوای گرم
- عوارض جانبی داروها
محققان بر این باورند که کم‌آبی بدن بزرگ‌ترین عامل خطر است. افرادی که شغل آن‌ها مستلزم حضور در فضای گرم است به دلیل کم‌آبی مزمن بیشتر دچار سنگ کلیه می‌شوند. این افراد باید آب بیشتری بنوشند زیرا به طرق مختلف مایعات خود را از دست می‌دهند.
تفاوت در آناتومی زن و مرد نیز می‌تواند منجر به علائم مختلفی شود. در مردان هنگام عبور سنگ از حالب، شکم‌درد، کمردرد یا درد کشاله ران بروز می‌کند. علاوه بر این، در قسمت بالای شکم نیز بروز درد محتمل بوده و اغلب مبهم و یا ضربان دار است. از سویی دیگر، گاهی درد سنگ کلیه در زنان شبیه دردهای قاعدگی است که می‌تواند از حالت مبهم تا شدید متغیر باشد.
برای مطالعه مقاله علائم سنگ کلیه در زنان کلیک کنید.
پیشگیری از سنگ کلیه
تمام مراحل دفع سنگ کلیه را با هم بررسی کردیم، آیا بهتر نیست که بار دیگر از این مراحل عبور نکنیم؟ اینکه بدانید چه عواملی در به وجود آمدن سنگ کلیه نقش دارند می‌تواند کمک بزرگی به پیشگیری از تشکیل سنگ‌های بعدی کند. به‌طورمعمول، سنگ کلیه زمانی تشکیل می‌شود که ادرار حاوی درصد بالایی از مواد معدنی مرتبط با سنگ کلیه باشد. در چنین حالتی رقیق شدن ادرار از رسوب این مواد جلوگیری می‌کند. اما گاهی دلیل تشکیل سنگ کلیه به کمبود بعضی از ریزمغذی برمی‌گردد که منجر به کریستالیزه شدن مواد معدنی ادرار می‌شود. برای بهبود این نقص، پزشک ممکن است دارو و یا رژیم غذایی خاصی را تجویز نماید.
برای ایجاد تغییرات در رژیم غذایی باید نوع سنگ مشخص شود. علاوه بر این، نوشیدن مقدار زیادی آب برای پیشگیری از ایجاد هر نوع سنگی مفید است. این کار باعث افزایش جریان ادرار و کاهش احتمال تشکیل سنگ می‌شود. البته به دلایل ژنتیکی و وراثتی، کلیه برخی افراد سنگ‌ساز است و بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به عارضه سنگ کلیه هستند. این افراد باید همواره به توصیه‌های پزشکی مربوط به پیشگیری از سنگ کلیه با جدیت پایبند بوده تا از ابتلای چندین‌باره به سنگ کلیه در امان باشند.
